NASA, auroraları araştırmak üzere tasarladığı 5 uzay aracından ilkini 22 Şubat 2017 sabahı Alaska’dan Uzaya fırlattı. Yaklaşık 360 km yüksekliğe fırlatılan ve “ISINGLASS” adı verilen  uzay aracı Kuzey Kutbu’nda oluşan ışık gösterilerinin sırlarını araştıracak. Peki bu aurora nedir ve nasıl oluşur?

Güneşimizde her saniye 600 milyon ton hidrojen 596 milyon ton helyuma dönüşür. Bu sebele Güneş her saniye 4 milyon ton kütle kaybeder. Bu kayıp, uzaya ışınım olarak dağılır.

Güneşin ikinci kütle kaybı ise Güneş rüzgarları sayesindedir.  Yıldızımız her saniye 1.5 milyon ton daha kütle kaybeder rüzgarlar sebebiyle. Bu rüzgarlarla Güneş’ten ayrılan yüklü ve zararlı radyoaktif parçacıklar (elektronlar, atom çekirdekleri) saatte milyonlarca kilometreyi bulan hızla 40-50 saat içinde Dünya’mızın manyetosfer tabakasına çarparlar.

Dünyamızın merkezinde kor olarak bulunan ve yüzeyde de az miktarda yer alan demir madeninin tamamını çıkarsak Mars kadar büyük demir gezegen yapabiliriz. Yani Dünyamız, Mars kütlesine yakın demir madenlerine sahiptir. Sıvı halde gezegenimizin derinliklerinin dönen bu demir, Dünyamızın etrafında bir manyetik alan oluşturur. Biz bu alana Manyetosfer tabakası deriz.

İşte demir madeninin oluşturduğu manyetik alan, aynı bir çatı gibi bizi bu tehlikeli Güneş rüzgarından korur.  Gelen parçacıkların büyük kısmının yönlerini değiştirip uzaklara gönderir. Dünyanın manyetik alanından ayrılan yüklü parçacıklar, manyetik alan çizgileri boyunca enerjilerini azaltıp uzun bir yol aldıktan sonra Dünya’ya geri dönerler ve kutup bölgelerinden giriş yaparlar.

O sırada onları atmosferde bulunan Hidrojen ve Azot (nitrojen) gazları karşılar ve bu parçacıklarla etkileşime geçerek iyonize olurlar enerji seviyeleri yükselir.  Bir müddet sonra kararlı hale geçmek isterler ve aldıkları enerjiyi bırakırlar. İşte bu bırakılan enerji, gözle görülebilen foton olarak atmosfere yayılır. Eğer Hidrojen ile etkileşime geçmişse çoğunlukla yeşil ışık, bazen kırmızı ışık, azotla etkileşime geçmişlerse mavi ışık oluşuyor.

Auroaları en iyi izleme yeri Alaska veya Norveçtir. Astronomi Dergisi her yıl bu Auroraları izlemek üzere bu iki izleme yerine turlar düzenlemekte ve fotoğraf ve video çekimi yapmaktadır. Norveç’te ise buzulların arasında buzlardan otel odaları vardır ve bu odaların çatıları camdan yapılmıştır. Astronomi meraklıları gece boyunca yattıkları yerden bu muhteşem ışık gösterilerini izleyebilmektedirler.

NASA ise Auroraların sırlarını araştırmak üzere 5 uzay aracı tasarladı. Bunlardan ilki 22 Şubat 2017 günü sabahı Alaska’da bulunan Poker Flat Araştırma merkezinden  uzaya fırlatıldı. Bu araca “Ionospheric Structuring: In Situ and Groundbased Low Altitude StudieS” veya “ISINGLASS” ismi verildi. Görevi ise alçak irtifada Güneş rüzgarlarının iyonosferdeki davranışlarını incelemek. ISINGLASS 2 uzay aracından oluşuyor.

polarnox

Auroraları inceleyecek 5 uzay aracından üçüncüsüne ise “PolarNOx” ismi verilmiş. Güneş rüzgarlarının azotla tepkimeye girmesinden Azot Oksit (NO) oluşuyor. Azot Oksit ise ozon tabakası için zararlı. Bu uzay aracının amacı ise, bu Azot Oksit’i incelemek.  İste PolarNOx uzay aracı bu oluşan Azot Oksitlerin nerede toplandığını ve iklime etkisini araştıracak.

Dördüncü ve beşinci uzay aracının adı “Neutral Jets in Auroral Arcs” Yüksek enerjili elektronlar Dünya’nın manyetik alanı içinde nötr gazlarla etkileşerek 20 bin volt elektrik üretiliyor. Bu iki uzay aracı, oluşan elektrik akımını ve Auroraların oluşturduğu yayları inceleyecek.

NASA bu 5 uzay aracını Sound Rocketleri ile uzaya fırlatıyor. Bu roketlerin özelliği göreceli olarak daha ucuz olması ve alçak irtifada, bilim maksatlı gönderilen balonların en son çıkabildiği noktadan daha yukarıya ve uyduların gönderildiği kuşaktan daha aşağıya gidebilmesidir. Bu roketlerin bir başka özelliği ise mobil olarak taşınabilir ve her yerden fırlatılabilir olmalarıdır.

Zafer Acar

Kapak fotoğrafı telif: Heather K Jones