Carl Sagan’ın meşhur CONTACT isimli romanının derinliklerinde, baş karakter Eleanor Arroway’e evrende küçük bir gezinti yaptıran uzaylı varlık; CYGNUS A’nın “kendi galaksilerini oluşturma projesi” olduğunu söyler.

Eleanor Arroway: Yani 600 milyon yıldır bu galaksiyi oluşturuyorsunuz demek?
Uzaylı Kardeşimiz: Sizin RADYO ASTRONOMİ ile keşfettiğiniz şey sadece bizim fizibilite testlerimizdi. Şu an daha ileri bir noktadayız.

Cygnus A, bir radyo galaksidir. Peki Radyo Galaksi nedir?

radyoteleskop4587
Avustralya’daki CSIRO Parkes gözlemevi’nde bulunan dev radyo teleskop. Ön planda ise, astronom Jacinta Delhaize yer alıyor.

 

Galaksilere birden fazla şekilde ve boyutta rastlıyoruz. Bazıları ciddi manada olağandışı… Bu “aktif gökadalar” elektromanyetik tayfta büyük miktarlarda enerji salınımı yaparlar. Galaksinin türüne bağlı olarak bu enerji görünür ışık, kızılötesi, radyo dalgası, morötesi, x ışını veya gama ışını formunda olabilir.

Başlıca “aktif gökada” türleri ise:
• Radyo Galaksiler
• Kuazarlar
• Blazarlar
• Sefe Galaksileridir.

Sıklıkla uzayda milyonlarca ışık yılı boyunca uzanan plazma jeti püskürmeleri oluştururlar. Bu püskürmelerin esas sebebi hala anlaşılmış değildir. Peki bu devasa enerji nerden geliyor?

Milyonlarca veya belki de milyarlarca güneş kütlesindeki dev kara deliklerden!

Bu kara delikler, parçalanmış yıldızlardan ve diğer malzemelerden (yıldızlararası gaz ve toz) oluşmuş çok büyük bir diskle çevrilidir. Bu diskler de simit şeklindeki gaz halkaları ile çevrilmiş vaziyettelerdir (Doughnut Shaped). Bütün bu yapılar AKTİF GALAKSİ ÇEKİRDEKLERİ (Active Galactic Nuclei) olarak bilinir.

karadelikdiski488
Gökada merkezlerindeki dev kütleli karadelikler, yoğun bir gaz, toz ve parçacık halkasıyla çevrilidir.

 

Radyo astronominin ortaya çıkmasından hemen sonra bazı galaksilerin çok yüksek miktarda radyo dalgaları yayınladıkları keşfedildi. Ayrıca bu radyo dalgaları uzaya uzanan büyük uzantılardan gelmekteydi. 1970’lerden bu yana, en yaygın kabul gören model, en yakın aktif çekirdekten (AGN) gelen yüksek enerji parçacıkları ve manyetik alanlardan beslenen loblar ve plumes’lerdir. Jet terimi, daha ziyade hem temel akışı, hem de gözlemlenen yapıyı belirtmek için kullanılır. Jetlerin; ışınların görünür emaresi olduğu düşünülüyor.

Astronomlar Blazar, Kuazar ve Radyo galaksilerin hepsinin temelde aynı şey olduğunu düşünmektedirler. Bu 3 yapı, sadece uzaydaki yönelimleri yüzünden bize farklı görünür. BİRLEŞTİRİLMİŞ MODEL adı verilen bu modele göre, bütün etkin gökadalar tam olarak aynı unsurlara sahiptir: Dev bir kara delikten gelen etkin bir çekirdek, onun çevresini saran bir gaz halkası ve parçacık jetleri.

Eğer galaksinin jeti Dünya’ya doğru ise biz bu galaksiye “Blazar” diyoruz.

Eğer galaksiyi biraz daha yandan ve açılı görüyorsak bir “Kuazar” ile karşı karşıyayız…

Ve eğer ki biz bu parçacık jetlerine dik veya dike yakın bir açı ile bakıyorsak o zaman bir “Radyo Galaksi” gözlemliyoruz demektir.

644498_360911077388711_963333832_n
Bilinen en aktif radyo galaksilerden biri olan Cygnus A.

 

Kuazarlar bütün aktif galaksilerin belki de en gizemli olanıdır. İsmi “QUAStellAR” Yıldız benzeri, yıldızımsı ifadesinin kısaltmasıdır. Kaşiflerinin bu ismi verme nedeni de bu kozmik yapıların tıpkı yıldıza benzemesi idi. O kadar uzaktalar ki bu galaksiler tekil bir ışık noktası olarak görülüyorlar ve ancak muazzam kara delikler böylesi parlaklıkta bir objeyi besleyecek gücü verebilir. Günümüzden 10 milyar yıl önce, evrenin genç dönemlerinde KUAZARLAR’ın evrende çok yaygın olduğu düşünülüyor.

Yazının başında bir radyo galaksi olduğunu belirttiğimiz Cygnus A (Kuğu A, 3C 405) Kuğu takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 750 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bir radyo gökadadır. Cygnus A, gökyüzündeki en güçlü radyo kaynaklarından da birisidir. Grote Reber tarafından 1939 yılında keşfedilmiştir.

Yavuz Tüğen