Uzaya duyulan ilgi 21. yüzyılın teknolojik ilerlemesi ile birlikte biçim değiştirmeye devam ediyor. Soğuk Savaş döneminde Uzay, iki süper gücün çekişme alanı iken, Duvar’ın yıkılması ile birlikte bilimsel keşifler ve faaliyetler ile daha çok gündeme gelir oldu.

Uzay faaliyetleri 1950’lerden beri Devletler veya daha teknik bir isimle Kamu Tüzel Kişilikleri tarafından icra edilmekte iken; uydu teknolojileri, uzay madenciliği, uzay turizmi gibi yeni ticari alanların ortaya çıkması ile gerçek kişiler ve özel şirketler de bu faaliyetleri icra eder oldular.

Bu noktada uluslararası antlaşmalara ek olarak ülkeler, ulusal düzeyde yeni Uzay Kanunları çıkarmaya başladılar.

Bu halkaya 3 Mayıs 2016 tarihi ile Danimarka da katıldı. Bu Kanuna (Lov om aktiviteter i det ydre rum) kısaca bir göz atalım:
link: http://www.ft.dk/RIpdf/samling/20151/lovforslag/L128/20151_L128_som_vedtaget.pdf

uzay kanunu
Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki gözlem penceresine Danimarkalı astronot Andreas Mogensen’in yapıştırıp fotoğrafladığı Danimarka bayrağı. Dünya üzerinde uzaya çıkan istisnasız herkesin sağa sola ülke bayraklarını koyup fotoğraflama huyu engellenemez bir alışkanlık olsa gerek.

 

Kanun, amaç, tanımlar, onay, yükümlülükler, kayıt, sorumluluk ve sigorta, devirler, yetkiler, cezalar ve geçici hükümler başlıkları altında 10 ayrı kısımdan oluşmaktadır.

Kanunun amacı kısmında 3 prensip öne çıkmaktadır:

1- Dış uzayda icra edilecek faaliyetlerin onay ve denetimleri

2- Uzay araçlarının tescil ve kayıtları

3- Uzay araçlarının sebep olabileceği zararlardan dolayı doğacak sorumlulukları
belirli bir hukuki statüye kavuşturmaktır.

Bu kanun Danimarka hükümeti tarafından yürütülen uzay çalışmalarını, şahsi ya da devlet adına yürütülmesi fark etmeksizin bir Danimarka vatandaşı tarafından gerçekleştirilen uzay faaliyetlerin kapsayacaktır. Danimarka Araştırma ve Eğitim Bakanlığı tüm uzay faaliyetlerinin onay, kayıt, tescil, lisans ve denetiminden Savunma Bakanlığı ile koordineli olarak bu Kanun esas alınarak yürütecektir.

Andreas-Mogensen
İlk Danimarkalı astronot Andreas Mogensen. Tabii ki yine bayrağının önünde poz vermiş. İlk kez uzaya birini gönderen ülkelerin her yere bayraklarını asıp sergileme huyu “milli şeref ve milli gurur” öğretisinden kaynaklanıyor sanıyoruz.

 

Kanun, birtakım tanımlamalar getirmektedir:
Uzay faaliyeti; bir uzay aracının Dış Uzaya fırlatılması, uzayda işletilmesi ve Dünya’ya geri dönmesi safhaları ile ilgili Dünya üzerindeki operasyonel kısımları da dahil edecek şekilde geniş bir tanımla belirtilmiştir.

Uzay aracı; fırlatılmasına yarayan tüm parçalar da dahil olmak üzere dış uzaya fırlatılan herhangi bir nesne olarak tanımlanmıştır.

İşletmeci; uzay faaliyetini planlayan, yöneten gerçek ya da tüzel kişileri ifade etmektedir.

Malik; uzay aracı olarak tanımlanan nesnenin mülkiyetine sahip olan kişidir.
Fırlatan Devlet; uzay aracını fırlatan devlet ya da aracın fırlatıldığı toprak parçasına sahip olan devlettir.

Danimarka hükümeti uzayın nerede başladığını da kanunda ifade etmiştir.

Detaylı bilgi için şu makalemizi okuyabilirsiniz.

Deniz seviyesinden 100 kilometre sonra Dış Uzayın başladığını kabul etmektedirler.
Uzay faaliyeti icra etmek isteyen Danimarka vatandaşları Araştırma ve Eğitim Bakanlığına başvuracaklardır. Bakanlık,
-Uzay aracının malikini

-Uzay faaliyetinin bilimsel, teknik ve maddi şartlarını

-Uzay faaliyetinin güvenlik standartlarını

-Uzay atıklarının azaltılması için alınan tedbirleri

-Çevre güvenliği tedbirlerini

-Danimarka’nın çıkarlarını zedeleyip zedelemediğini

-Kanunda belirtilen sigorta ve teminatlarını

– “International Telecommunication Union” (ITU) frekansları veya GEO-Slot yerleşimleri

gibi yükümlülüklere uygun olup olmadığını kontrol edecek, uygun bulursa faaliyeti onaylayacaktır.
Uzay faaliyetleri bakımından gerçek kişiler veya şirketler ile beraber Danimarka hükümeti ortak sorumluluk altında olduğu kanunda belirtilmiştir.

Andreas-Mogensen-donus
Dünya’ya döndüğünde milli bir kahraman olarak karşılanan Andreas Mogensen’in çevresini sarıp ona dokunmaya çalışan çocuklar. 7 günlük uzay istasyonu görevi ve bilimsel çalışmaları haricinde, akademik bilimsel kariyeri göz kamaştıran derecelerle dolu olan Andreas Mogensen, aynı zamanda Rugby oyuncusu, dağcı, kaya tırmanışçısı ve dalgıç. Çocuklar için tam bir örnek alınacak insan figürü olarak nitelenebilir. Bizde ise çocukların uzay bilimlerine heveslerinin artması için örnek alınacak insan olarak, biliyorsunuz bir parfüm firmasının kampanyasından 2 saatlik uzay turizmi hakkı kazanmış biri okullarda öğrencilerin karşısında “başarı hikayesi”ni anlatması için ile bol bol gezdiriliyor. Elimizde olan bu kadar, kader kısmet…

 

Fakat uzay aracı Danimarka vatandaşı olmayan birine devredildiğinde Danimarka’nın devlet olarak sorumluluğu sonlanacaktır.
Gerçek kişi ya da şirket tarafından işletilen bir uzay aracının sebep olduğu kaza sebebiyle uluslararası antlaşmalar gereği Danimarka Hükümeti ödeme yapmak zorunda kalırsa, hükümet bu kazaya sebep olan şahıslara rücu ederek ödediği tazminatı bu şahıslardan tahsil edecektir.

Kanun, devlet dışı kişi ya da kurumların uzay faaliyetleri esnasında sebep oldukları kaza ve ihlaller bakımından detaylı bir sorumluluk rejimi getirmiştir. Ayrıca bu durumlarda gerekli tazminat bakımından Danimarka mahkemelerine başvuru şartı getirilmiştir.

Uzay faaliyeti icra edecek olanlar Bakanlığa başvuru esnasında gerekli tüm maddi teminatları ve sigortaları yaptırdıklarını belgelemek durumundadırlar. Bu kanuna uyulmaması halinde para cezası ve 4 aydan 2 yıla kadar hapis cezası getirilen cezai hükümlerdir.

Yavuz Tüğen

En üstteki kapak fotoğrafı: Danimarka’nın Şili La Sila’daki 1.54 metre çaplı teleskobu (Telif: Zdenek Bardon, ProjectSoft, Çek Cumhuriyeti)