Venüs, büyüklük ve kütle olarak Dünya’ya oldukça benzemektedir. Ancak, tamamen bulutlar ile gizlenmiş bu gezegene uzaydan bakıldığı vakit, yüzeyi hakkında en küçük bir ipucu elde etmek olanaklı değil.

Bu nedenle, uzay araçları tarafından ziyaret edilene kadar, çok sayıda bilim insanı Venüs’ü bulutların altında ormanların, nehir ve göllerin bulunduğu tropik bir gezegen olarak düşünmüştür.

1970’li yıllarda Sovyet Venera araçlarının yüzeyine inip gönderdiği görüntüler ve 1990’lı yıllarda Macellan Uzay Sondası’nın yüksek çözünürlüklü radarı sayesinde bilim insanlar Venüs’ün bulutlarını delip geçerek yüzey oluşumlarını inceleyebildiler. Venüs’te az da olsa krater bulunmaktadır. Krater nüfusunun azlığında başlıca etmen, malum volkanik hareketliliktir. Ayrıca gezegenin çok yoğun atmosferi de, göktaşlarının yüzeye çarpmasına imkân vermeyerek imha eder.

Venüs düzlükleri bugüne kadar ya hiç suyla karşılaşmadıklarından ya da gelen su miktarı pek fazla olmadığından yüzey yapısı olarak nehir kaynaklı erozyonlardan yoksundur. Ayrıca Venüs’te rüzgâr hızları göreceli olarak düşük olduğundan rüzgar erozyonun etkisi Dünya’daki gibi değil, daha azdır.

Erozyona bağlı etkiler yerine volkanik faaliyetler topografik değişikliklerin başlıca etkenidir. Volkanlar gezegenin her yerinde mevcuttur. 500 ila 300 milyon yıl öncesine dek uzanan bir zaman diliminde bu volkanlar Venüs’ün arazi yapısını bütünüyle yeniden şekillendirmiştir. Gezegende 1.100’den fazla volkan oluşumu bilinmektedir. Volkanlardan bazıları yeryüzünde Hawaii adalarındakine benzer ya da Mars’taki dev Tharsis volkanlarına benzer Kalkan (Shield) tipi volkanlardır.

Venüs, volkanik oluşumların etkili olduğu bir gezegendir. Jeolojik geçmişinin hayli aktif olduğunu bildiğimiz gezegende, kendi Dünya’mızda rastlayamayacağımız volkan türleri bulunmaktadır: Krep Kubbe, Korona ve Örümcek Ağı adı verilen sınıflandırmalara tabi volkanlar gibi.

Volkanik Krepler:

pankek-venus

Krep (Pancake) Küreleri olarak da bilinen bu parçalanmış, dairesel volkanik cisimler Venüs’e özgü volkan türleridir. Alpha Regio adı verilen bölgede ortalama 25 km genişliğinde ve yaklaşık 750 m yükseliğe sahip örnekleri bulunmaktadır.

Bu yapıları oluşturan etmenin ne olduğu sorusuna verilen cevap ise, silisyum dioksit bakımından zengin lavların bir kerede ama yavaş şekilde yüzeye sızmaları şeklindedir.

Koronalar:

venus_corona

Coronae ya da Koronalar, Venüs dışında yalnızca Uranüs’ün uydusu Miranda’da mevcut olup, Dünya’da benzeri bulunmamaktadır.

Korona oluşumu, lavların koronanın merkez çıkıntısı oluştururak volkan menfezinden dışarı akması ile başlar. Volkanik malzemelerin ağırlığı altındaki kabuğu kırarlar. Kubbe etrafındaki arazi burkularak kabuk içine gömülür. Çoğu örnekte kubbenin kendisi de yavaşça soğur ve çökerek parçalanır.

Örümcek Ağı (Arachnoid) Tip Volkanlar:

Venusian-Arachnoid

Bugüne kadar 30 farklı Arachnoid keşfedilen Venüs, bu yapıdaki volkanların Güneş Sistemi’nde yegâne vatanıdır. 200 km’ye varan oval şekilleri ve örümcek ağına benzer yapıları ile eşsiz birer volkan türüdür. Oluşum mekanizması hakkında hala birtakım şüpheler bulunmaktadır.

VENÜS’ÜN KITALARI

Venüs’te üç adet kıta (terra) bulunmaktadır:

Aphoridite Terra
Ishtar Terra
Lada Terra

Terralar isimlendirilirken alışıldık üzere mitolojilerden esinlenilmiş, Yunan, Babil ve Slav mitolojilerindeki Aşk tanrıçalarının isimleri kıtalara verilmiştir (Venüs ismi de Roma Aşk Tanrıçası’dan gelir).

Terralar; önceki Merkür yazımızda tanıttığımız Rupes’lerden ve Planitia’lardan barındırmaktadır. Chasma adı verilen kayalık derin vadiler de Terra’larda sıklıkla bulunmaktadır.

VENÜS’ÜN DAĞLARI

Volkanların dışında Venüs’teki tektonik plakaların tıpkı Dünya’da olduğu gibi hareketlerinden doğan Mont’lar (dağlar) bulunmaktadır. Montlara da isimler verilirken Dünya kültürlerinde bulunan önemli kadın karakterlerin isimleri verilmesine rağmen, bu kadınlar matinesindeki tek erkek olarak Ishtar Terra’da bulunan Maxwell Mont’u istisna olarak zikretmeliyiz.

Peki Neden Maxwell İsmi Verildi?

Cevap olarak şunu söylemek gerekir ki Venüs’ün bulutları ardına geçip de gezegeni tanımamızı sağlayan radar dalgalarını kullanmamız İngiliz bilim insanı James Clerk Maxwell sayesindedir ve bu başarısını taçlandırmak adına Uluslararası Astronomi Birliği, Venüs’te bir dağa kendisinin adını vermiştir.

VENÜS’ÜN KRATERLERİ

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere Venüs’te krater oluşumu oldukça güçtür. Bu güçlüğe rağmen 500’e yakın krater bulunan gezegende, bu kraterlere ünlü kadın yazarların ve dünya dillerinde sık kullanılan kadınların isimleri verilmiştir.

Bu kraterler arasında bir Türk kadın yazarın da adı var! Halide Edib Adıvar.

Venüs'teki Adivar Krateri.
Venüs’teki Adivar Krateri.

 

İsmi Adivar kraterine verilmiştir. Aphrodite Terra’nın kuzeyinde bulunur. Adivar kraterindeki düzgün paraboloit çizgiler nadir bir krater çizgisidir. Bu olağandışı çizgiler de yalnızca Venüs’te görülür. Venüs’ün büyüleyici görünüşü karşısında cehennemi andıran yüzeyi hakkında bir gazel yazılsaydı büyük ihtimalle şu beyit kaleme alınırdı:

“Ben umardım ki seni yâr-ı vefâ-dâr olasın
Ne bileydim ki seni böyle cefâ-kâr olasın”

Bu sebepten olacak ki bir kratere (40.3 K- 87.2 B) sade dille yazdığı kaside ve gazelleriyle tanınan 1460 Amasya doğumlu Mihri Hatun‘un adı verilmiştir.

Yavuz Tüğen