karadelik

1937’de İsveçli astronom Erik Holmberg tarafından keşfedilmesiyle kaşifinin ismini alan Holmberg 15A, Abell 85 galaksi kümesinde bulunan süper dev bir eliptik galaksi. Dünya’mıza olan uzaklığı ise yaklaşık 700 milyon ışık yılı.

Holmberg 15A galaksisine özel bir yer ayırmamızın sebebi ise merkezinde sahip olduğu büyük bir kara delik. Bu kara delik öylesine büyük ki, bir ucundan diğer ucuna olan uzaklığı, yani çapı yaklaşık 60 milyar kilometre.

Ayrıca Holmberg 15A kara deliği Wikipedia’nın en ağır kara delikler listesinde 21. sırada bulunuyor. Ancak 21. sıra yine de onu keşfettiğimiz en ağır kara deliklerden biri yapmaya yetiyor. (Buradaki ağırlık, fizikteki ağırlık değil, kütledir. Anlaşılabilirliği açısından ağırlık kelimesi tercih edilmiştir.)

Abel 85 kümesinin görünür ışık ve chandra ile alınmış x ışını fotoğrafı
Abel 85 kümesinin görünür ışık ve Chandra ile alınmış X-ışını fotoğrafı.

 

Holmberg 15A’nın merkezindeki karadelik süper kütleli kara delik olarak sınıflandırılıyor. Süper kütleli kara delikler ise en büyük kara delik çeşididirler ve milyarlarca Güneş’in ağırlığına eşit ağırlıkta (kütlede) olabilirler. Böylesi büyük kütleli kara delikler genellikle galaksilerin merkezinde ve kuasarlarda bulunurlar. Örneğin yaşadığımız Samanyolu galaksisinin merkezindeki kara delik de bir süper kütleli kara deliktir.

Holmberg 15A kara deliğinin kütlesi yaklaşık olarak 10 üzeri 10 (On milyar) Güneş kütlesine eşit. 1 Güneş kütlesinin Dünya’nın kütlesinin 332.946 katı olduğunu düşünürsek bu kara deliğin 21. en ağır kara delik olmasına rağmen yine de ne kadar ağır olduğunu biraz olsun anlayabiliriz. Ancak elbette Holmberg 15A kara deliğini asıl ünlendiren şey, içinde yer aldığı galaksi çekirdeğinin sahip olduğu muazzam büyüklük. Bu büyüklüğü daha iyi anlayabilmek adına evrendeki diğer büyüklük oranlarıyla kıyaslayabiliriz.

Holmberg 15A galaksisinin olay ufku çapının 15.000 ışık yılı genişlikte olduğunu aklımızda tutarak başlayalım. Güneş sistemimiz 1,5-2 ışık yılı genişliğinde. Güneş’le birlikte birkaç yüz yıldızın daha içerisinde hareket etmekte olduğu yerel yıldızlararası bulut 30 ışık yılı genişliğinde.

Yani Holmberg 15A’nın çapı, yerel yıldızlararası bulutun çapından 500 kat daha fazla. Güneş’in de bulunduğu pek çok yıldız içeren Gould Kuşağı ise 3.000 ışık yılı genişliğinde, yani Gould Kuşağı’ndan 5 kat daha büyük bir çapta. Güneş’in yolculuk yaptığı ve Samanyolu galaksisinin bir kolu olan 10.000 ışık yılı genişliğindeki Orion Kolu bile Holmberg 15A’nın büyüklüğünün yanına yaklaşamıyor.

 Kemal Cihat Toprakçı