Kova Takımyıldızı (Aquarius), en eski belgelenmiş takımyıldızlarından biridir. Yunan gökbilimci Ptolemy tarafından ikinci yüzyılda kaydedilmiştir. Adı da Latince’de “kupa taşıyıcı” veya “su taşıyıcı” anlamına gelmektedir.

Kova takımyıldızı, gökyüzündeki en büyük 10. takımyıldızıdır; 980 derece karelik bir alana yayılmıştır. Bununla birlikte, takımyıldızında özellikle parlak yıldızlar yoktur ve çıplak gözle farketmek zor olabilir. Güney Yarıküre’de  ilkbaharda ve Türkiye’nin de yer aldığı Kuzey Yarıküre’de sonbaharda görülebilir.

Kova takımyıldızı, gökyüzünün su veya deniz bölümü olarak anılan kısmındaki diğer su ile ilişkili takım yıldızlarının yakınında bulunur. Bu takımyıldızları da Cetus (Balina), Pisces (Balık), Delphinus (Yunus) ve Eridanus (Nehir) gibi isimlerle anılır.

Kova Takımyıldızı
Kova (Aquarius) Takımyıldızı’nı oluşturan belli başlı yıldızlar.

 

Dikkate Değer Yıldızlar ve Nesneler

Kova Takımyıldızındaki en parlak yıldız, Sadalsuud olarak da bilinen Beta Aquarii adındaki az rastlanır sarı süper dev yıldızdır. 600 ışık yılı uzaklıkta olup, 2.9 kadir gibi düşük bir parlaklığa sahiptir.

Alpha Aquarii veya Sadalmelik, Dünya’dan 760 ışık yılı uzaklıktaki ve 2.95 kadir parlaklığına sahip bir dev yıldızdır. Dünya’dan 158 ışık yılı uzaklıkta bulunan Gamma Aquarii veya Sadachbia, 3.8 kadir parlaklığa sahiptir. Zeta Aquarii, Kova Takımyıldızı’nın su kavanozunu oluşturan Y-şeklindeki yapının merkezinde bulunmaktadır. Kavanozu oluşturan yıldız kümesindeki diğer yıldızlar ise gamma, pi ve eta Aquarii’dir. Su akımı, Fomalhaut ile biten 20’den fazla yıldızı içermektedir.

Kova Takımyıldızı, gökyüzünün en parlaklarından biri olan NGC 7009 dahil bir dizi gezegenimsi bulutsuyu içerir. Bu bulutsu (nebula), Satürn Bulutsusu olarak da bilinir, çünkü Satürn’ü andıran bir halkası vardır ve ilk kez 1782’de Alman doğumlu bir İngiliz astronom Sir William Herschel tarafından gözlemlenmiştir.

Kova Takımyıldızı
Kova Takımyıldızı’nın gözde nebulalarından biri olan Helis (Helix) Bulutsusu. (Telif: Mehmet Ergün)

 

Kova Takımyıldızı, tüm gezegenimsi bulutsuların en yakını olan; Dünya’dan sadece 400 ışık yılı uzaklıkta olan NGC 7293 veya bilinen adıyla Helix Bulutsusu‘na da ev sahipliği yapar.

TRAPPIST-1 ve Ötegezegenler

Kova Takımyıldızı, aynı zamanda Dünya’dan yalnızca 40 ışık yılı uzaklıktaki (gezegenimizden en yakın yıldız sistemi olan Alpha Centauri‘ye olan uzaklığımızın yaklaşık 10 katı) TRAPPIST-1 isimli aşırı soğuk yıldıza ev sahipliği yapıyor. 2017’de gökbilimciler, bu yıldızın muhtemelen kayalık da olan Dünya boyutundaki en az yedi tane ötegezegeni barındırdığını açıkladılar. Bu gezegenlerin çoğu, suyun gezegenlerin yüzeylerinde var olabileceği bölge olarak tanımlanan (gezegenin atmosferi gibi parametrelere bağlı olarak) yıldızın yaşanabilir bölgesinde yörüngede dolaşırlar.

TRAPPIST-1’ın kütlesi, Güneş’in kütlesinin yüzde 8’i kadar olmasından dolayı bu, yıldızın yaşanılabilir bölgesinin yıldıza çok daha yakındır. Başka bir deyişle, sıvı suyun yüzeylerinde yer alabilmesi için gezegenlerin birbirlerine yakın bir şekilde toplanmaları gerekmektedir. Bu zamana kadar keşfedilen yedi dünya, kendi güneş sistemimizdeki Merkür ile Güneş arasındaki mesafeden daha yakın bir şekilde esas yıldızının yörüngesinde dönmektedir.

Trappis-1 sisteminin, Güneş Sistemi ile boyutsal anlamda kıyaslanması. Görselde üstte yer alan Trappist sistemi, altta gösterilen bizim sistemimizin Merkür ile Güneş arasındaki mesafesinden daha küçük bir alana sıkışmış durumdadır.

 

Bu yıldızın çevresinde dönen gezegenler, ilk olarak Şili’deki “Transiting Planets and Planetesimals Small Telescope” (TRAPPIST) kullanılarak 2010 yılında keşfedilmiştir. Takip gözlemleri, Şili’deki Çok Büyük Teleskop (VLT) ve NASA’nın Spitzer Uzay Teleskopu gibi gözlemevleri ile gerçekleştirildi. Ancak gökbilimciler daha detaylı bir incelemenin, 2019 yılında fırlatılması planlanan James Webb Teleskopu’nun sistemi incelemesine kadar beklemesi gerekebileceğini söylemektedirler.

Gökbilimciler, TRAPPIST-1’ı 2009’de fırlatıldığından beri binlerce ötegezegen bulan verimli bir gezegen-avcısı olan Kepler Teleskopu gibi diğer teleskoplardan gelen gözlemlerle birleştirerek, evren çapında Dünya boyutundaki kayalık gezegen keşiflerinin hızla artışını daha iyi anlamak amacıyla bir sıçrama tahtası olarak kullanıyorlar.

Mitoloji

Yunanlılar, Kova Takımyıldızı’nı tanrılara kupa taşıyan Ganymede ile bağdaştırmışlardır. Hikayeye göre; Ganymede, Zeus’un düşkünlüğünün öznesi olan yakışıklı genç bir adamdı. Tanrılara kupa taşıyıcı olarak hizmet ettiği Olimpos dağına getirilmiş ve kendisine ebedi gençlik bağışlanmıştı.

Kova Takımyıldızı’nın diğer kültürlerde de çeşitli anlam ve çağrışımları vardır. Babilli astronomlar, bu takımyıldızının çoğunlukla “taşar biçimde” resmedilen tanrı Ea’yı (Enki) veya “Büyük Olan”ı temsil ettiğini belirtmişlerdir. Antik Mısır’da ise su taşıyıcısının kavanozu nehire batırıldığında Nil’in bahar taşmasına sebep olduğu söyleniyordu. Çinli astronomlar ise bu “akım”ı askerler olarak görmüşlerdir.

Çeviri: Burcu Ergül

Kaynak: https://www.space.com/21511-aquarius-constellation-facts-about-the-water-bearer.html
Kapak ilustrasyonu: https://shootingstarlogbook.deviantart.com/art/Aquarius-Constellation-Painting-Zodiac-Set-582319804