61 Cygni (61 Kuğu, Struve 2758, GJ 820), Güneş’i saymazsak, uzaklığını ölçebildiğimiz ilk yıldızdır.

Astronom Friedrich Wilhelm Bessel tarafından 1838 yılında “paralaks” yöntemiyle uzaklığı hesaplanabilen bu yıldız, aslında Güneş’ten biraz daha küçük, birbiri etrafında yaklaşık 675 yılda bir dönen iki “K” tayf sınıfı anakol yıldızının oluşturduğu, 11.4 ışık yılı uzaklıkta bir ikili (çift) yıldız sistemidir.

O, B, A, F, G, K, M şeklinde sınıflandırılan yıldız türleri hakkında daha önceki yazılarımızı okuyarak bilgi sahibi olabilirsiniz.

Yıldız Sistemi

Çift yıldız sistemini oluşturan ve 61 Cygni A olarak isimlendirilen yıldız, bizim güneşimizin %70’i kadar kütleye sahip, yüzey sıcaklığı 4.300 santigrat derece civarında olan ve Güneş’in yaklaşık %15’i parlaklığında bir yıldızdır. Diğer bileşen olan 61 Cygni B ise, Güneş’in %63 kütlesine sahip, yüzey sıcaklığı yaklaşık 3.850 santigrat derece ve bizim yıldızımızın yaklaşık %8’i kadar enerji yayabilir.

Her iki yıldızın yaşı hakkında, gökbilimciler için gözde bir hedef olduğu için çeşitli çalışmalar yürütülüyor. Fakat, yıldızların değişken yapısı bu tahmini biraz zorlaştırıyor. Yine de, genel kabul gören görüşe göre, 61 Cygni sisteminin yaşı, Güneş Sistemi’ne yakın; yani 5 ila 6 milyar yıl arasında. Bu da, her ikisi de 30 milyar yıldan daha uzun yaşaması beklenen iki yıldızı, olası yaşam barındıran gezegenler için gözde bir yer haline getiriyor.

61 Cygni yıldız çiftinin, Samanyolu içindeki yörüngesi nedeniyle, arkaplanındaki daha uzak yıldızlara göre 1 yıl içinde aldığı mesafe. (Telif: Creativecommons)

Bu yıldız sistemi, bize en yakın yıldızlar arasında yer alıyor olmasına rağmen, her iki yıldız da oldukça sönük olduğu için çıplak gözle çok temiz ve ışık kirliliğinin olmadığı bir ortamda sadece keskin gözlerce görülebilir. Ancak, sıradan bir dürbün yardımı ile Kuğu Takımyıldızı yönünde rahatlıkla “tek bir yıldız” biçiminde izlenebiliyor. Küçük boyutlardaki 6-8 cm mercek ya da ayna çaplı bir amatör teleskopla ise, iki yıldızı birbirinden ayırd ederek görüntüleyebilmek mümkündür.

Olası Yaşam

61 Cygni sisteminin çevresinde 0.07 ve 2.1 Jüpiter kütlesine sahip (şu an için bildiğimiz) iki gezegen olduğu tahmin ediliyor. En üstteki görselde, sistemdeki olası bir gezegenden, “ikiz yıldızların” nasıl görünebileceği betimlenmeye çalışılmış. Sağ üst tarafta ise 61 Cygni sistemindeki her iki yıldızı bir arada görebileceğimiz, teleskopla çekilmiş bir fotoğrafı yer alıyor.

Olası iki gezegenin varlığı tahmin ediliyor diyoruz ama, daha önce belirttiğimiz gibi yıldızlar parıltılı yıldız türünde oldukları için çok değişkenler ve çevrelerindeki gezegenleri belirlemek oldukça zor. Şimdiye kadar bu gezegenlerin hiçbiri kesin olarak belirlenemedi.

Sistemdeki yıldızlar birbirlerine yeterince uzak oldukları için, her birinin çevresindeki yaşam kuşağında (habitable zone) stabil yörüngelerde dolanan gezegenlerin var olması mümkün. Özellikle 61 Cygni A yıldızı, yeterli parlaklığa sahip olduğu için kütleçekim kilidine yakalanmadan normal gece gündüz döngüsüne sahip bir karasal gezegene ev sahipliği yapabilir.

Ancak belirttiğimiz gibi, bir gezegenin varlığı henüz kesinleştirilemedi.

Bizler İçin Önemi

61 Cygni sistemi, evrende yıldızlar arasındaki mesafenin muazzamlığını anlamamıza yardımcı olduğu için tarihsel bir önem taşıyor. Bizler yıldızları birer ışık noktası zanneder ve bize aslında çok yakın olduklarını düşünürken, bu yıldız sayesinde aslında trilyonlarca kilometre ötede olduklarını anlayıp evrenin büyüklüğünü algılamaya başlamıştık… Peki nasıl?

paralaksyontemi

Şöyle ki; Dünya, Güneş’in etrafından çapı yaklaşık 300 milyon km olan bir elips çizer. Bu elipsin iki tarafından, yani altı ayda bir gökyüzünde aynı yıldıza bakarsanız, yıldızın arkaplanında yer alan yıldızlara göre hafifçe saptığını, yerinin değiştiğini görürsünüz. Değişimin sebebi, yıldıza birbirinden 300 milyon km uzakta iki farklı noktadan bakmış olmamız.

İşte bu sapma açısını ölçerseniz, lise sıralarında gördüğünüz basit trigonometri yoluyla yıldızın uzaklığını bulabilirsiniz. Paralaks (ıraklık açısı) denilen bu yöntemle, yaklaşık üç bin ışık yılı mesafeye kadar olan yıldızların uzaklıkları ölçülebilir. Ancak, daha uzak yıldızlarda, ıraklık açısı ölçülemeyecek kadar küçüldüğü için pek bir işe yaramaz.

Hazırlayan: Zafer Emecan

Kaynaklar:
http://adsabs.harvard.edu/full/1916JRASC..10..498H
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/Starlog/cygni.html

http://stars.astro.illinois.edu/sow/61cyg.html
http://www.starobserver.eu/multiplestars/61cygni.html
http://www.stellar-database.com/Scripts/search_star.exe?Name=61+cygni