Gökyüzünün en parlak yıldızlardan olan Betelgeuse, şu an normalden çok sönük bir halde görülüyor ve astronomlar da bunun ne anlama geldiği konusunda kararsızlar.

Birkaç haftadan beri Orion takımyıldızında bulunan en parlak yıldız olan Betelgeuse, son yüzyıldaki en sönük hali ile gökyüzünde arzı endam ediyor. Astronomlar ise bu olay hakkında heyecanla sosyal medya üzerinden bundan sonra ne olabileceği ile ilgili konuşup tartışıyor.

Herkesin aklında olan en büyük soru ise yıldızın bir süpernovaya dönüşerek patlayıp patlamayacağı. Astronomlara göre muhtemelen bu yakın zamanda olmayacak ancak, yine de Betelgeuse’nin daha önce görmedikleri bu durumuna şahit olmak konusunda çok heyecanlılar.  Çünkü bir çok astronom Betelgeuse gibi süper dev yıldızların bu değişken davranışlarının sebebi konusunda fazla bir bilgiye sahip değil. Bu yüzden de dev yıldızlarda gerçekleşen bu tarz garip aktiviteler, yıldızların yaşamları konusunda onlara daha fazla şeyler öğrenme fırsatı veriyor.

Betelgeuse’un Orion Takımyıldızı’ndaki konumu. Kış aylarında, Orion (Avcı) takımyıldızında yer alan bu yıldız, rahatlıkla büyükşehirlerdeki ışık kirliliğinde dahi görülebilir.

Solan Dev Bir Yıldız

Aslında bir yüzyıldan uzun bir süredir astronomlar Betelgeuse’nin tekrar tekrar parlayıp daha sonra sönükleşmesini izliyorlar. Betelgeuse, kırmızı süper dev ve inanılmaz bir büyüklüğe ulaşan hayatının sonlarında olan bir yıldızdır. Yıldızın içerisindeki madde yüzeye doğru kabarcıklar halinde çıkıp daha sonra ise geri batıyor ve bu durum da yıldızın yüzeyinde daha sıcak ve daha soğuk maddelerin karışımını değiştiriyor. Bu değişiklik ise Betelgeuse’nin zaman zaman çok parlayıp zaman zaman da sönükleşmesine neden oluyor.

Pennsylavania’daki Villanova Üniversitesi’nde görev yapan bir astronom olan Richard Wasatonic, yaklaşık 25 yıldır arka bahçesindeki 10 inç çapındaki teleskopu ile Betelgeuse’nin parlaklığını ölçüyor. Ayrıca aynı üniversiteden astronom arkadaşı Edward Guinan ve amatör astronom Thomas Calderwood ile birlikte çalışıyor.

Ekim ayında bu ekip, Betelgeuse’nin tekrar sönükleşmeye başladığını tespit ettiler. Aralık ayında ise son 25 yılda olduğundan daha da fazla sönükleştiğini farkettiler. Ve bu durumu “The Astronomer’s Telegram”a yazarak diğer astronomların da dikkatlerini bu konuya çektiler. Guinan ise açıklamasında yıldızın her geçen gece daha da sönükleştiğini ve bunun durmadığını söyledi.

Betelguese’nin uzaya saçtığı çok büyük miktardaki maddenin bir sanatçı tarafından tasviri. (Görsel Telif: ESO/L.Calcada)

 

Ekip, en son 23 Aralık tarihinde durumu güncelleyerek Betelgeuse’nin son yüzyıldaki en sönük haline geldiğini açıkladılar. Betelgeuse, normalde insanların gökyüzünde çıplak gözle görebildiği altıncı veya yedinci en parlak yıldızdır ancak, Aralık ayı ortalarında bu sıralamada birkaç sıra düşüp 21. en parlak yıldız konumuna geriledi.

Peki patlayacak mı?

Bu sıra dışı sönükleşme, bazı astronomların Betelgeuse’nin süpernovaya dönüşüp dönüşmediğini merak etmelerine sebep oldu. Bu arada Betelgeuse süpernovaya dönüşüp patlarsa, dünyadaki yaşama hiçbir şey olmayacak merak etmeyin.

Astronomlar, yıldızın kütlesine bakarak bu süper dev yıldızın yaklaşık 9 milyon yaşına geldiğinde süpernova haline geleceğini tahmin ediyorlar. Guinan’a göre Betelgeuse şu an muhtemelen 8 veya 9 milyon yaşında. Diğer astronomlar da zaten daha önce Betelgeuse’nin yaklaşık 100.000 yıl içerisinde patlayabileceğini tahmin etmişlerdi. Yıldız patladığı zaman manzara olağanüstü olacak ve patlama dünyamızdan dolunay parlaklığının yarsı kadar bir parlaklıkta görülebilecek. Bu olayı canlı yakalayıp izleyecek şanslı biri, onu solup yok olana kadar aylarca gökyüzünde görebilecek.

Astronomlar, süpernova haline dönüşüp sonunda patlamış olan bir çok yıldızın davranışlarını bu zamana kadar dikkatli bir şekilde incelemişti. Ancak hiç kimse süpernova patlaması anında yıldızların nasıl davrandığını bu zamana kadar göremedi. Bu sebeple de şu an hiç kimse bu sönükleşmenin bir patlamanın habercisi olup olmadığını bilmiyor. Tek bildikleri şey, yaşına rağmen Betelgeuse’nin davranışlarını anlamaktaki belirsizliklerden dolayı, patlamanın şu an gerçekleşmesinin oldukça olanaksız olduğu.

Ginan ve ekibi on yıllardır yaptıkları gibi Betelgeuse’i gözlemlemeye devam edecekler. Betelgeuse’nin geçmiş zamanlardaki parlama ve sönükleşme zamanlarına bakarak (ki yıldız yaklaşık her 6 yılda ve 425 günde bir bu döngüye giriyor gibi görünüyor) yıldızın Ocak ayında da sönükleşeceğini, daha sonrasında yine parlak hale geleceğini düşünüyorlar. Ancak gerçekten durum böyleyse bunu kesin olarak tespit etmek durumundalar. Guinan, yine de gelecekte neyin olacağını tahmin etmenin çok zor olduğunu söylüyor.

Çeviri: Burcu Ergül Emecan

http://www.astronomy.com/news/2019/12/betelgueses-bizarre-dimming-has-astronomers-scratching-their-heads