Neredeyse mükemmel bir dairesel parçacık halkası ile çevrelenen ve Amerikan futbolu topu şekline sahip bir cüce gezegen olan Haumea, güneş sistemimizdeki en uzak halkalı cisimdir.

Haumea‘nın halkası o kadar soluktur ki, Dünya’dan görülemez bu yüzden de astronomlar bu halka hakkında daha fazla bilgi edinmek için içeriğinde yer alan ipuçlarını takip etmek durumunda kaldılar.

Yeni yapılan bir çalışmada Brezilya’daki Sao Paulo Araştırma Kurumu’ndaki araştırmacılar; halkanın büyüklüğünü, şeklini ve diğer karakteristik özelliklerini Haumea sisteminin bilgisayarda bir benzerini yaparak detaylandırdılar. Halkanın parçacıklarını cüce gezegenin etrafında farklı şekillerde yapılandırarak ve hangi senaryonun halkayı daha durağan yaptığını hesaplayarak, bu bilim insanları halkaya direkt olarak bakmadan bile onun olası niteliklerini anlamayı başardılar.

Araştırmanın lideri ve Sao Paulo State University’de mühendislik profesörü olan Othon Cabo Winter açıklamasında çalışmalarının gözlemsel olmadığını, direkt olarak halkayı gözlemlemediklerini ve bu zamana kadar başka kimsenin de bunu yapamadığını söyledi.

Cüce gezegen Haumea’nın bir sanatçı gözündeki izlenimi ve J.L.Ortiz ve diğerlerinin yaptığı ölçümlere dayanarak bilim gönüllüsü Kevin Gill’in ortaya çıkardığı halkaları. (Görsel telif: © Kevin M. Gill/Flickr/CC BY 2.0)

 

Astronomlar, Haumea’yı ilk kez 2003 yılında Plüton’un yörüngesinin çok uzağında tespit ettiler ve esas olarak bir Kuiper Kuşağı cismi olarak sınıflandırdılar. Bu cüce gezegenin iki uydusu olan Hi’iaka ve Namaka da ilk defa Hawaii’de bulunan W.M. Keck Gözlemevi’ni kullanan astronomlar tarafından görüldü. Astronomlar dış güneş sistemimizde süzülen Haumea gibi daha fazla cisim bulmaya başladıklarında, Plüton birden bire bir avuç dolusu garip cisimden biri haline geldi ki, bu da onun 2006 yılında güneş sisteminin dokuzuncu gezegeni statüsünün “cüce gezegenlerin kralı” statüsüne düşmesine neden oldu.

Aslında astronomların Haumea’nın halkası olduğuna yönelik ellerinde sağlam kanıtları olmasına rağmen hiç kimse bu halkayı doğrudan gözlemlememişti. Belirleyici nitelikleri çok sınırlı ve yere bağlı teleskoplardan görülmesi için de çok uzaktı ve üstelik bu zamana kadar Haumea’nın yakından resmini çekmek için hiçbir uzay aracı da oraya gitmedi. İronik bir şekilde Haumea’nın halka sistemi hakkındaki her şeyi daha da uzakta bulunan URAT1 533-182543 adlı parlak bir yıldızdan dolayı biliyoruz.

2017 yılında Haumea, yıldız örtülmesi diye bildiğimiz bir olay dolayısıyla kısa bir süreliğine bu yıldızın önünden geçti. Astronomlar, örtülme sırasında yıldızın ışığının nasıl titrediğine bakarak Haumea’nın büyüklüğü, şekli ve yoğunluğu gibi fiziksel özellikleri hakkında bir şeyler öğrenmeyi umut ediyorlardı. Ancak araştırmacılar büyük bir sürpriz ile karşılaşarak onun halka sistemini keşfettiler.

Winter açıklamasında “yıldız Haumea tarafından gizlendiği sırada yıldızdan gelen ışık Dünya’dan gözlemlendi. Haumea önünden geçerken yıldızın parlaklığı azaldı ki bu da astronomların Haumea’nın şekli konusundaki bilgileri edinmesini sağladı. Ayrıca halkası önünden geçerken de yıldızın ışığı soluklaştı ve halka konusunda da bilgiler elde ettiler” dedi.

Gizlemeden sonra araştırmacılar ışık dalgaları üzerine çalıştılar ve Haumea’nın ve halkalarının 1:3 yörüngesel rezonansa sahip olduğunu belirlediler ki bu da cüce gezegenin kendisinin üç tam dönüşü gerçekleştirdiğinde parçacık halkasının gezegen çevresinde bir tam yörüngeyi tamamladığı anlamına gelmektedir.  Buna rağmen yeni simülasyonlar, bunun doğru olabilmesi için halkanın mükemmel bir daire olamayacağını gösteriyor.

Winter, gezegenlerin hareketlerini anlatan Newton’un kütle çekimi kanuna bağlı olarak ve Haumea ve halkası ile sahip olunan bilgilere dayanılarak yapılan simülasyonlar ile halkanın bu şekilde olmasının 1:3 rezonansa sahip olmasından dolayı değil, durağan periyodik yörüngelere sahip olmasından dolayı olduğu sonucuna vardıklarını açıkladı. Diğer bir deyişle, halka parçacıkları cüce gezegenin çevresinde 1:3 rezonans ile dönmüyor ama, Haumea’nın yörüngesinde bir miktar farklı yolları izlemesi halkayı 1:3 rezonansına yakın tutuyor.

Sonuç olarak Haumea’nın halkaları hala oldukça yuvarlak fakat daha önceki araştırmaların öne sürdüğü gibi de mükemmel bir yuvarlak değil. Ve hatta halka parçacıkları Haumea ile yörüngesel rezonanstaymış gibi görünse de dönemsel yörüngeler Haumea’nın yörüngesi ile tam bir oran oluşturmuyor.

Burcu Ergül

https://www.space.com/dwarf-planet-haumea-ring-shape.html