Öyle bir Dünya hayal edin ki, Güneş’iniz tam tutulmayla 69 yılda bir kaybolsun ve bu tutulma toplam üç buçuk yıl sürsün. Dünya’dan 10 bin ışık yılı uzaklıktaki henüz isimlendirilmeyen bir çift yıldız sisteminde gerçekleşen olayın bundan ibaret olduğunu söyleyebiliriz.

Keşfedilen ve tutulma süresi ile en uzun dönem rekorlarını kıran değişen yıldız sistemi henüz sadece katalog ismi olan “TYC 2505-672-1” olarak anılıyor. Bu çift yıldız sistemi gelmiş geçmiş en uzun tutulma süresi ve tutulmalar arasında geçen en uzun zaman (kısaca dönem) rekorununun sahibi. Daha önce rekoru elinde bulunduran Epsilon Aurigae, yoldaş yıldızı tarafından her 27 yılda bir örtülen ve toplam tutulma süresi 640 ila 730 gün arasında süren bir dev yıldızdı.

Epsilon Aurigae Dünya’ya bu yeni keşfedilen sistemden 2.200 ışık yılı uzaklıkla çok daha yakın bir konumda. Ayrıca çok daha parlak olduğu için astronomlar önceleri bu sistemi detaylı bir şekilde çalışma imkanı bulmuşlardı. Epsilon Auriage sistemi, bir sarı dev yıldız ile bu yıldız etrafından yörüngede dolanan Güneş’ten biraz daha büyük ve daha “normal” bir yıldızdan oluşuyor.

tutulma

Sistemin sıra dışı özellikleri Vanderbilt ve Harvard’lı astronomlar tarafından Lehigh Koleji, Ohio ve Pensilvanya Üniversiteleri ile Las Cumbres Gözlemevi Teleskop Ağı ve Amerikan Değişen Yıldız Gözlemcileri Organizasyonunun destekleri ile tespit edilmiş.

Astronominin karşılaştığı en büyük zorluklardan biri, bazı önemli gök olaylarının astronomik zaman aralıklarında gerçekleşiyor olmasıdır. Bununla birlikte insan ömrü bu konuda oldukça kısıtlayıcı etkenlerden birisi. Çünkü, “kısa” diye tabir edebileceğimiz astronomik zaman ölçüleri bile insan ömründen çok daha uzun olabiliyor.

İki büyük astronomi kaynağı tarafından gösterilen çabanın keşfi mümkün hale getirdiğini söyleyebiliriz: Kısaltması AAVSO olan Amerikan Değişen Yıldız Gözlemcileri Birliği ve Harvard’ın DASCH programı. AAVSO amatör ve profesyonel astronomlar tarafından ortaklaşa kurulmuş, kar amacı gütmeyen bir organizasyon. TYC 2505-672-1’in gösterdiği tutulmanın son birkaç yüz gözlemi bu kuruluştan gelirken, DASCH ise 1890 ile 1989 yılları arasında Harvard’lı astronomlar tarafından elde edilen fotoğraflardan bu yıldıza ilişkin verileri temin etmiş.

LightCurves
Üstte önceki rekortmen Epsilon Aurigae’ya ait ışık eğrisi, aşağıda ise yeni rekortmen TYC 2505-672-1’e ait ışık eğrisi. Aradaki zaman farkı yıllar cinsinden görülüyor.

 

Vanderbilt Üniversitesi’nden Joey Rodriguez’in bir konferansta, Harvard’dan Sumin Tang’ın TYC 2505-672-1 sistemi ile ilgili bulgularını sunması sonrası, sistemle ilgilenmeye başlaması ve sistemin gözlemlerini bulmak için KELT (Kilodegree Extremely Little Telescope) verilerine bakması neticesinde geçtiğimiz sekiz yılı içeren dokuz bine yakın yeni veriye ulaşılmış. Harvard tarafından geçen yüzyıl boyunca yapılan gözlemlerin de bir araya getirilmesi ve AAVSO’nun da sisteme ilişkin birkaç yüz gözlem verisini sağlamasıyla, sistemin yapısı gün ışığına çıkmış.

Yapılan analizler sonucu sistemin Epsilon Aurigae türü bir sisteme birkaç farkla benzediği sonucuna varılmış. Yeni bulanan sistem bir çift kırmızı dev barındırırken, yıldızlardan birisi göreceli olarak dış katmanlarını yitirerek daha küçük bir yapıya bürünmüş. Yaşanan aşırı uzun süreli tutulmanın ise, soyulan yıldızdan saçılan bu aşırı büyük çevresel diskten kaynaklandığı düşünülüyor.

Rodriguez böylesi uzun bir tutulmanın ancak çok büyük ve aynı zamanda da ışığı geçirmeyen bir maddeden oluşmuş bir disk tarafından sağlanabileceğini söylüyor. Bundan başka bir şeyin, bir yıldızın ışığını aylarca süreyle durdurabilecek kadar büyük olamayacağını da ekliyor.

TYC-2505-672-1 sisteminin oldukça uzak bir sistem olması nedeniyle astronomların görüntülerden elde edebildikleri veriler kısıtlı miktarda kalmış. Bununla birlikte, yoldaş yıldızın yüzey sıcaklığını hesaplamayı başarmışlar. Yıldızın yüzey sıcaklığı yaklaşık 2.250 Kelvin. Yıldızın dış katmanları soyulmuş bir dev yıldız olduğu düşünülürken, soyulmadan kaynaklı oluşan çevresel diskin, tutulmanın uzun süresinin kaynağı olduğu düşünülüyor.

İki tutulma arasında 69 yıllık bir dönem sağlamak için yıldızlar arasındaki mesafenin yaklaşık 20 astronomi birimi (yaklaşık 3 milyar km) olması gerekiyor. Bu da hemen hemen Güneş ve Uranüs arasındaki mesafe kadar. Sistemin bir sonraki tutulmasının ise 2080 yılında gerçekleşeceği öngörülüyor.

Çeviren: Utku Demirhan

Not: Bu çevirideki “yıldız tutulması” kavramını daha iyi anlayabilmek için çift yıldızlar hakkındaki şu “örten çiftler” yazımızı okuyabilirsiniz. Hatta, çift yıldızlar yazı dizimizin tümünü okursanız daha iyi olur. Fazla bilgi göz çıkarmaz. 

Kaynak