İlk kez 2007 yılında keşfedilen Hızlı Radyo Atımları FRB’ler (Fast Radio Bursts); bugüne dek astronomların tam olarak  kaynaklarını çözemediği “gizemli” radyo sinyalleri olarak görülüyordu.

FRB’ler üzerine yapılan her yeni gözlem ve çalışma ile sinyallerin kaynağını anlamaya bir adım daha yaklaşıyoruz. Ve maalesef, eldeki verilere göre bu sinyaller uzaydaki akıllı varlıklardan ziyade, ölü yıldızların kalıntılarından kaynaklanıyor.

Türkçeye “Hızlı Radyo Atımları” olarak çevirebileceğimiz FRB‘ler, milisaniyeler içerisinde çok yüksek enerjili sinyaller yayabilen radyo sinyalleridir. Yalnızca milisaniyeler içerisinde Güneş’in üç günde yaydığı enerjiden daha fazla enerji üretebilirler. Yüksek enerjili bu radyo sinyallerinin nereden geldiği ve nasıl oluştuğu, on yılı aşkın bir süredir astronomların en çok merak ettiği konulardan bir tanesiydi. Sinyallere sebep olan ihtimaller arasında kara delikler, süpernovalar, nötron yıldızları ve hatta “uzaylılar” bile vardı.

2020 yılının Nisan ayına dek keşfedilen yaklaşık 50 kadar FRB sinyali, milyonlarca ışık yılı uzaklıktan Dünya’ya ulaşıyordu. Ancak 2020 Nisan ayında ilk defa bir FRB’nin galaksimiz Samanyolu’ndan geldiği tespit edildi. FRB 200428 sinyali, 30.000 ışık yılı uzaklıktaki SGR 1935+2154 isimli magnetarın bulunduğu konumdan geliyordu. Evrenin en güçlü mıknatısları olarak da tanımlayabileceğimiz magnetarlar, muazzam güçte manyetik alanlara sahipler ve tıpkı FRB sinyallerinde olduğu gibi çok kısa sürelerde güçlü sinyaller üretebiliyorlar. Bu nedenle bilim insanları, FRB’lerin kaynağına ilişkin soruları yanıtlamak üzere SGR 1935+2154’e odaklandılar ve  FRB 200428’in tahmin edildiği gibi bir magnetardan geldiğini keşfettiler. Böylece ilk defa FRB’lerin magnetarlardan kaynaklandığı üzerine elle tutulur kanıtlara erişilmiş oldu.

Güçlü manyetik alanlara sahip olan magnetarlar, nötron yıldızının bir çeşididir. Bu gök cisimlerinde büyük miktarda madde, küçük bir alanda sıkışmıştır ve atomda yer alan elektronlar bile, bu sıkışıklık yüzünden çekirdekteki protonlarla birleşerek nötron haline dönüşür. Başka bir deyişle, nötron yıldızlarının pratikte dev bir atom çekirdeği olduğunu söyleyebiliriz.

Çöken bu yıldızların açısal momentumu, nötron yıldızına dönüştükten sonra da aynı kalır. Yıldızın kendi etrafında bir saniyede yüzlerce kez dönmesine sebep olan bu etki, X Işını ya da Gama Işını gibi yüksek enerjili radyo dalgalarının yayılmasına da neden olur. Bu gök cisimleri, milyonlarca ışık yılı uzaklıktan bile gözlenebilen ışımalara sebep olan enerjilerini sahip oldukları muazzam manyetik alan sayesinde kazanırlar. Magnetarlardan yayılan bu yüksek enerjili X Işını ve Gama Işınları ise Dünya’daki radyo teleskoplar tarafından “kısa süreli atımlar” olarak algılanır.

FRB 200428 radyo atımı, daha önce milyonlarca ışık yılı uzaklıktan gelen FRB’ler ile benzerlik gösterdiği için aynı zamanda diğer FRB’lerin kaynağının da magnetarlar olabileceği ihtimalini güçlendiriyor. Bugüne dek galaksimiz Samanyolu’nda tespit edilen en parlak radyo atımı olan FRB 200428, daha önce magnetarlardan kaynaklandığı düşünülen en parlak radyo sinyalinden bile 3.000 kat daha güçlü.

Kemal Cihat Toprakçı

Kaynaklar ve Referans

  1. Gibney, Elizabeth. “Astronomers Closer to Cracking Mystery of Fast Radio Bursts.” Nature News, Nature Publishing Group, 13 Aug. 2019, www.nature.com/articles/d41586-019-02455-1.
  2. Witze, Alexandra. “Astronomers Spot First Fast Radio Burst in the Milky Way.” Nature News, Nature Publishing Group, 9 June 2020, www.nature.com/articles/d41586-020-01666-1.
  3. Weltman, Amanda, and Anthony Walters. “A Fast Radio Burst in Our Own Galaxy.” Nature News, Nature Publishing Group, 4 Nov. 2020, www.nature.com/articles/d41586-020-03018-5.