Mevsimler, gezegenin yıldızı etrafındaki yörüngesinin ve kendi eksen eğikliğinin doğal bir sonucu olarak meydana gelir. Bunlara bağlı olarak bazı zamanlarda bazı atmosfer olayları sık ya da seyrek yaşanır.

Not: Bu yazımızın video versiyonunu aşağıdan izleyebilirsiniz. Ya da okumaya devam edebilirsiniz…

Bildiğimiz üzere dünyamızda genel anlamda 4 mevsim yaşanmaktadır. Neden diğer gezegenler de mevsim yaşamasın ki? Elbette onlar da mevsim yaşarlar. Tabi süreleri ve mevsimler arasındaki değişiklikler birbirlerinden oldukça farklılık göstermektedir. Öncelikle bir gezegende mevsimler nasıl oluşur ve mevsimlerin oluşmasını sağlayan unsurlar nelerdir, açıklamakta fayda var.

Mevsimler, gezegenin yıldızı etrafındaki yörüngesinin ve kendi eksen eğikliğinin doğal bir sonucu olarak meydana gelir. Eksen eğikliği nedeniyle yılın bazı aylarında Güneş ışınları bir yarım küreye daha dik açıyla gelirken diğer yarım küreye ise daha eğik açılarla gelir.

Mevsimleri oluşturan olgu, Güneş’e yakınlaşıp uzaklaşmamız değildir.

 

Örneğin Dünya’da, 21 Haziran’da Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ne dik açı ile gelirken yılın en uzun günü yaşanır ve kuzey yarım küre için yaz mevsiminin başlangıcı iken, Oğlak Dönencesi’ne daha eğik bir açı ile gelir ki bu da kış mevsiminin başlangıç tarihini temsil eder.

Çünkü bu durum atmosferden geçen radyasyon miktarı ve Güneş ışınlarının geliş açısı ile bazı atmosfer olaylarının daha sık gerçekleşmesine neden olur. Bu olayların bütünü ise mevsimler olarak adlandırılır. Dünya’da mevsimler arası süre ortalama olarak 90-93 gün arası iken Mars’ta 7 ay, Satürn’de ise 7 yıla kadar çıkabilir.

Dünyamızda mevsimlerin oluşmasında eksen eğikliği eliptik yörüngeden daha etkin bir rol oynar. Eliptik yörüngenin etkisinin az olmasının sebebi ise Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin daireye yakın bir eliptik şekil ortaya koymasıdır.

Yani Güneşe en yakın ve en uzak konumu arasındaki mesafe, mevsimler üzerinde anlamlı bir fark yaratacak kadar fazla değildir -bu da yaklaşık 5 milyon kilometreye tekabül eder-.

Peki diğer gezegenlerde durum nedir?

Mesela Merkür’de bir mevsimin başladığı veya bittiği anlaşılabilir değildir. Çünkü Merkür’ün bir günü 57, bir yılı da 88 dünya günüdür. Yani 2 dolanma hareketi 3 dönme hareketine eşittir (Detaylı bilgi için: Merkür’de Farklı Bir Gün). Ama merak etmeyin, zaten orada mevsim yaşayacak bir atmosfer de bulamazsınız.

Eksen eğiklikleri yaklaşık olarak 3 derece olan Venüs ve Jüpiter’de de mevsimler arasındaki fark çok azdır. Venüs’te atmosfer basıncı ve sera etkisi hakimken Jüpiter’de ise saatte binlerce kilometreye ulaşan ve yüzlerce yıl sürebilen fırtınalarla uğraşmak zorunda kalacaksınız.

Lakin Mars’ta durum biraz farklı. Mars’ın mevsim döngüleri Dünya’ya benzese de Mars’ta mevsimlerin döngüsünü eksen eğikliği değil daha çok eliptik yörünge sağlar. Güneş’e en yakın ve en uzak konumu arasındaki fark oldukça fazladır. Bu da mevsimler arasındaki farkları bariz hale getirir.

Görsel üzerine tıklayıp büyütebilirsiniz.

 

Mars’ta da Dünya’daki gibi kuzey yarım kürede yaz mevsimi, gezegenin Güneş’e en uzak olduğu zamanlarda yaşanır. Yani güney yarım kürede yaz, kuzey yarım küreye göre daha sıcak; kış da daha uzun ve soğuk geçer. Ancak burada da mevsimsel döngünün önemli bir parçası olan toz fırtınalarına maruz kalacaksınız.

Yörünge ve Eksen Eğikliğine Dair Bazı Rakamlar

Sonuç olarak sadece bizim gezegenimizde değil, diğer birçok Güneş Sistemi gezegeninde de mevsimsel döngüler yaşanmaktadır. Ancak bize uygun yaşam için elverişli koşulları, evimiz Dünya’dan başka hiçbir yer sunmuyor.

Ek Sorular ve Cevapları:

Eksen eğikliği olmasaydı ne olurdu?

  • Mevsimler oluşmazdı.
  • Gece ve gündüz her zaman eşit olurdu.
  • Güneş ışıkları her zaman ekvatora dik düşerdi.
  • Matematik iklim kuşakları ortadan kalkardı.

Gezegenlerin yörüngeleri neden eliptiktir?

Kepler Yasalarınca hiçbir gök cisminin yörüngesi çember değildir (Detaylı Bilgi İçin: Kepler Yasaları). Bir gezegen, yıldızının etrafında ne kadar yüksek hızla dönüyorsa o kadar basık bir yörüngeye sahiptir.

Hazırlayan: Umut Can Güven

https://www.universetoday.com/15462/how-far-are-the-planets-from-the-sun/
https://bilimfili.com/gezegen-atmosferleri/
http://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/baska-gezegenlerde-de-mevsimler-gorulur-mu