Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin her birinden bakıldığında, yıldızımız Güneş gökyüzünde çok farklı büyüklüklerde görülür.

Gezegen Güneş’ten ne kadar uzaksa, doğal olarak gökyüzünde kapladığı alan o kadar küçük oluyor. Öyle ki, Uranüs, Neptün ve Plüton göklerinde Güneş’in o alışık olduğumuz yuvarlağı neredeyse görünmez olur.

Aşağıda gördüğünüz diyagramda, Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerden bakıldığında yıldızımızın gökyüzünde Dünya’da göründüğüne kıyasla ne büyüklükte yer aldığını (tıklayıp büyüterek) orantılı olarak görebilirsiniz.

Güneş
(Görsele tıklayıp büyütebilirsiniz.)

 

Gökcisimlerinin gökyüzünde görünür büyüklüklerine, astronomide “açısal büyüklük(Angular size) adı veriliyor. Cismin gökyüzünde kapladığı alan, büyüklüğü ve uzaklığı ile orantılıdır. Tüm gökyüzünü bir çember kabul edip, 360 dereceye bölerseniz, gökcisimlerinin bu çemberin dış yüzeyinde ne kadar alan kapladığını açısal bir değerle ifade edebilirsiniz.

Örneğin, Ay’ın çapı yaklaşık 3.400 km, bize uzaklığı ise yaklaşık 380 bin km’dir. Bu uzaklıktan, bu büyüklükte bir cismin gökyüzünde kapladığı alan 0.5 derecedir. Güneş ise yaklaşık 1.4 milyon km’lik çapı ile bizden 150 milyon km uzaklıktadır. Gökyüzünde kapladığı alan ise tıpkı Ay gibi 0.5 derecedir. Yani Ay’dan çok daha büyük olmasına rağmen, uzaklığı çok fazla olduğu için gördüğümüz açısal büyüklüğü Ay ile hemen hemen aynıdır.

acisalbuyukluk478

Gökcisimlerinin açısal büyüklükleri çok çok küçük olduğu için, “derece” birimi fazla büyük gelir. Bu nedenle 1 derecenin 3.600’de biri olan “arksaniye(arcsecond) birimi açısal büyüklük tanımlama için kullanılır. Buna göre, 0.5 derecelik Ay’ın açısal büyüklüğü yaklaşık 1.800 arksaniye olur.

Uzaklığa bağlı olarak açısal büyüklüğün de küçüldüğünü söylemiştik. Örneğin Güneş’in neredeyse iki katı büyüklükte olan Sirius yıldızı, Dünya’dan bakıldığında 0.0059 arksaniyedir. Jüpiter gezegeni, uzaklığına bağlı olarak Dünya’dan 29.8 ila 49.06 arksaniye arasında bir açısal büyüklüğe sahiptir.

Farkettiğiniz gibi, uzak yıldızların açısal büyüklükleri çok ama çok küçük olduğu için teleskoplarımızla ancak ışık noktaları şeklinde görünebilirler. Dolayısıyla ne kadar büyük bir teleskopla bakarsak bakalım hiçbir yıldızın yüzeyini görüntülememiz mümkün değildir.

Açısal büyüklükle ilgili daha detaylı bilgiyi bu linkten ulaşabileceğiniz yazımızdan alabilirsiniz.

Zafer Emecan