Bir Ağustos klasiği olarak her sene “27 Ağustos’ta Mars gökyüzünde Ay kadar büyük görünecek” haberleri yayılmaya başlar. Meraklı olan herkes o günü bekler, gökyüzüne bakar ve tabii ki Mars’ı böyle göremez.

Gezegenler Güneş etrafında eliptik bir yörüngede dolanırlar. Dıştaki gezegenin bir tur atması, içte kalana göre daha uzun sürer. Örneğin bizim bir yılımız 365 gün iken Mars’ta ise bu süre 687 gündür. Dolayısıyla Dünya yörüngesi üzerinde dolaşırken Mars’a bazen yakınlaşır bazen de uzaklaşır. Bu da Mars’ın zaman zaman daha büyük görünmesine sebep olur.

Haberin çıkışına sebep olan da bu yakınlaşmalardan biri olan 27 Ağustos 2003 tarihi. O tarihte Mars yaklaşık her 2 yılda bir olduğu gibi Dünya ile yakın konumuna gelmişti. Bu tarih aynı zamanda, Dünya ile Mars arasında nadir görülen “en yakın” hallerden biriydi ve o tarihte daha önceki sıradan yakınlaşmalarda olduğundan daha parlak görünecekti. Bu sebeple, birçok amatör ve profesyonel gökbilimci için gözlem açısından önemli bir andı. Dolayısıyla duyurusu da bol bol yapıldı.

Elbette her zaman olduğu gibi bu heyecan verici durumu hem basın, hem de yalan haber üretmeye bayılan internet siteleri önce “Mars Ay kadar parlak görünecek”, sonrasında da “Mars Ay kadar büyük görünecek” şeklinde abuk subuk manşetlerle duyurdu. Oysa böyle birşey yoktu, Mars sadece her zaman olduğundan daha parlak olacaktı, hepsi o kadar.

MarsOrbit
Dünya ve Mars’ın 27 Ağustos 2003’teki yakınlaşması. Mars o yıl Dünya’ya 56 milyon km mesafeye kadar yakınlaşmıştı. NASA’nın konuyla ilgili haberi: http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2003/18jun_approachingmars/

Mars Ne Kadar Büyük Görünebilir?

Gökyüzünde görebildiğimiz en büyük alana sahip iki gök cismimiz var, Ay ve Güneş. Haberde Mars’ın Ay kadar görüneceği iddia ediliyor. Bir karşılaştırma yapıp olurluğunu tasvir etmeye çalışalım.

Ay’ın yarıçapı 1734 kilometre iken bize uzaklığı 384.000 kilometredir. Mars’ın yarıçapı da yaklaşık olarak 3.400 kilometre. Yani Ay’dan yaklaşık olarak 2 kat büyük. Şimdi eğer Ay kadar büyük görünecekse, basit bir mantıkla Ay’dan iki kat daha uzakta olmalı demeliyiz ki bu pratikte de doğrudur. Bu da yaklaşık 750.000 kilometre ötede bir Mars bulunması gerektiği anlamına gelir.

Halbuki Mars bizden ortalama 225 milyon kilometre ötededir. En uzak konumunda 401 milyon, en yakın konumunda 54,6 milyon kilometre kadar yakındır. Bu umduğumuzdan en az 70 kat daha fazla bir uzaklık. Yani Mars’ı asla Ay kadar büyük görme imkanımız yok.

Peki Mars gerçekte ne kadar büyük görünebilir?

Şunu söyleyebiliriz ki Mars’ı çıplak gözle kesinlikle görebilirsiniz. Fakat parlak kırmızı bir yıldızdan biraz daha hallice. Hepsi o kadar. Zaten eğer ki Mars, Ay kadar görünecek bir yakınlıkta olsaydı bu muhtemelen sonumuzu hazırlayacak bir yakınlaşma olurdu.

Mars en büyük görünen haliyle dahi Ay’dan 75 kat daha küçük görünür. (Bu da aşağı yukarı bizim kafadan hesabımızla denkleşiyor.)

Yaklaşık her 2 senede bir olan bu yakınlaşma amatör astronomların işine yarar. Eğer amatör astronomlar Mars fotoğrafı çekmeye başladıysa bilin ki Mars yakın bir konumdadır, çünkü en büyük o zaman görünür. (Mars’ın en küçük görünümü ile en büyük görünümü arasında 7 kat açısal büyüklük fark vardır). Aşağıda bir çektiği bir Mars fotoğrafını gördüğünüz, Dünya çapında en iyi gezegen fotoğrafçılarından biri kabul edilen Damian Peach dahi, on binlerce dolarlık ekipmanıyla Mars’ı bu ancak bu kadar iyi çekebilmiş.

2014_04_18rgb02
Astrofotoğrafçı Damian Peach’in yakın bir geçiş sırasında çektiği Mars fotoğraflarından biri.

 

Gerçekte Venüs ve Jüpiter Mars’tan Daha Büyük Görünüyor!

Venüs bize daha yakın olduğu için, Jüpiter ise oldukça büyük olduğu için Mars’tan çok daha büyük görünebilir. Hatta Jüpiter’in görünen en küçük boyutu Mars’ın en büyük halinden bile daha büyüktür. Jüpiter’in en büyük hali ise Mars’ın en büyük halinden 2 kat daha büyüktür. Yine, Venüs’ün en büyük hali Mars’ın en büyük halinden tam 2.5 kat daha büyüktür. Eğer bu haber gerçek olsaydı, şimdiye kadar Jüpiter ve Venüs’ü devasa şekillerde görmüş olmalıydık. Hatta Jüpiter’i sürekli öyle görmeliydik!

İleri Okuma: Sayılar ve Hesaplamalar

Gök cisimlerinin gökyüzünde gördüğümüz boyutlarından bahsederken açısal yarıçap ifadesini kullanırız. Bu gökyüzünde ne kadarlık bir açı kapladıklarını ifade eder. Örneğin Ay yaklaşık yarım derecelik yer kaplar. 1 derece 60 arkdakikadır, 1 arkdakika da 60 arksaniyedir. Tıpkı saatlerde olduğu gibi. (1°=60’=3600″)

Ay’ın açısal yarıçapı = 29′20″ – 34′6″ (30’=30 dakika, yani yarım derece)
Mars’ın açısal yarıçapı = 3.50″ – 25.08″ (Ay’dan 80-500 kat daha küçük)
Venüs’ün açısal yarıçapı = 9.67″ – 63.00″ (Ay’dan 33-180 kat daha küçük)
Jüpiter’in açısal yarıçapı = 29.80″ – 49.06″ (Ay’dan 42-58 kat daha küçük)
(Ay’ın açısal yarıçapını arkdakika cinsinden ifade ederken gezegenleri bunun 60’da 1’i olan arksaniye ile ifade ettiğimize dikkat edin.)

Bir cismin açısal yarıçapını bulmak için aşağıdaki iki bağıntıdan faydalanabiliriz.

acisal1
θ: Açısal boyut(derece) olmak üzere, R: Cismin çapı(km), D: Cismin uzaklığı(km)

 

ya da benzer şekilde,

acisal2
δ: Açısal boyut(derece), R: Cismin çapı(km), D: Cismin uzaklığı(km)

 

Bu formülden yerine koyduğumuzda,

Mars’ın Ay kadar görünebilmesi için olması gereken uzaklık = 780.000 km bulunur. Bu da yukarıdaki üstün körü hesaplarımızda bulduğumuz değerle yaklaşık olarak aynıdır. Ancak, bu uzaklıktan Mars ve Dünya’nın birbirlerine uygulayacakları kütle çekim gücü korkunç boyutlarda olacaktır. Çünkü Mars’ın kütlesi Ay’dan yaklaşık 10 kat daha fazladır. Bu da, muazzam gel-gitlere yol açacağı gibi, yer kabuğundaki stresi büyük ölçüde artıracak ve büyük depremlere, volkanik faaliyetlere neden olacaktır. Yani, bir gün gökyüzünde Mars’ı gerçekten Ay büyüklüğünde görmüşseniz, çok yakın bir zamanda öleceğinize emin olabilirsiniz.

Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Bu yazımız sitemizde ilk olarak 2015 yılında yayınlanmıştır. Her yıl Ağustos ayında bu sahte söylenti basında ve sosyal medyada yayılmaya başladığında güncellenerek tekrar yayınlanmaktadır.