Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA) 28 Eylül 2015’te Mars’ta donmuş suyun dışında, en azından yaz aylarında görülen tuzlu su akıntıları bulduklarını açıkladı.

Dünya’da büyük yankı uyandıran bu haber, bilimin her dalı tarafından kendi bilgi çerçeveleri içinde tartışıldı. Buna uluslararası hukuk da dahil olmak üzere…

Yurt dışı kaynaklı bir takım yayınlar NASA’nın Mars’ta bulduğu su bakımından köşeye sıkıştığını, Mars’ta bulunan Curiosity adlı robotun yüzeyde metrelerce yol yapmasından dolayı tozlu ve kirli olduğunu, steril olmadığı için su kaynakları yakınına yaklaşmasının hukuken yasak olduğunu iddia ediyorlar. Okumak, araştırmak, sorgulamak gibi kavramlardan yoksun olan yerli basınımız ve bilim sitelerimiz de bu haberlere balıklama atladılar her zamanki gibi. Duyduğu gördüğü her bilimsel konuyu apar topar çevirip yayınlamak gibi bir derdi olmayan Kozmik Anafor olarak, işin iç yüzünü biraz araştıralım dedik:

mars-sivi-su
Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) uzay aracı tarafından 2005 yılında Mars’ta keşfedilen sıvı su akıntısı.

 

NASA, Idaho Üniversitesi’nden davet ettiği bilim insanları ile Curiosity’nin uzaya gönderilmeden önce temizlendiği özel bezlerden mikroskobik örnekler topladı. Bu “kaçak yolcular” büyük bir olasılıkla ya Mars’ta başlayacak yeni bir hayatın öncüsü ya da mevcut olan hayat ile melezlenecek öncü Dünyalılar olacaktı. 2014 yılında Amerikan Mikrobiyoloji Topluluğu tarafından düzenlenen bir panelde bu olasılık ele alındı ve bulguları bilim dünyası ile paylaşıldı.

Bu çalışmayı yapan ekibin başı olan Stephanie Smith; bilimsel açıdan ilgilendikleri konunun “hangi mikroorganizmaların bu zorlu gezegende hayatta kalabileceği ve gezegenin koşullarına uyum sağlayabileceği” olduğunu söylerken, söz konusu bezlerde buldukları 377 farklı bakteri türünden, -ki çoğu Bacillus soyundandı- yüzde 11’inin yaptıkları aşırı sıcaklık testlerinden, Ph testlerinden ve UV testlerinden sağ çıktığı notunu da ekliyor. 2020’lerde Mars’a gidecek insanlı görevin, Curiosity’nin taşıdığı flora ile karşılaşması ihtimal dahilinde…

curiosity-test-5787

Curiosty aracı, son derece steril koşullar altında üretilmiş olmasına rağmen, üzerinde hala Dünya kaynaklı organizmalar barındırıyor.

Su kaynakları yakınına yaklaşılmasının hukuken yasak olduğu iddiaları, yasal dayanakları 1967 yılında imza edilen ve Kozmik Anafor’da defalarca işlediğimiz DIŞ UZAY ANTLAŞMASI hükümlerine dayanıyor.

www.unlockthelaw.co.uk”  adlı sitenin haberine göre, Curiosity’nin açıklanan suya yaklaşık 50 kilometre uzakta olduğu, ama 1967 yılında imzalanan Dış Uzay Antlaşmasına göre su kaynağının yanına yaklaşmasının yasak olduğu belirtiliyor. Anlaşmanın tarafı olan ülkelerin “bir su kaynağı yakınına Dünya’dan beraberinde getirmesi muhtemel mikroskobik yaşam örnekleri yüzünden robot ya da insanlı görev düzenlemesinin” yasak olduğu iddia ediliyor. NASA’nın da şu an için Curiosity adlı robotu hijyenik hale getiremeyeceği ve bu sebeple Mars’taki suyu araştırabilmemiz için 2030 yılına planlanan İnsanlı Mars Uçuşunu beklememiz gerektiği de ifade ediliyor. Haberin linki.

Benzer bir haber “thescienceexplorer.com” adlı sitede de yer aldı. Bu sitenin haberinde ise, Uzay Araştırmaları Komitesi’nin (COSPAR) uzay araçlarını zorunlu kıldığı bir sterilizasyon prosedürü olduğunu, Curiosity açısından şu aşamada bu prosedürün işlemesinin mümkün olmadığını ve 1967 yılında imza edilen Dış Uzay Anlaşması’nın yasağına tabi olduğunu, belki gelecekte icra edilecek bir görevde Mars’a gönderilecek yeni bir aracın beraberinde 3D yazıcı taşıyacağı ve su kaynağına bu yazıcıdan çıkacak temiz bir aracın araştırma amaçlı gönderilebileceği yer aldı. Haberin linki.

Bilimsel açıdan yaklaştığımızda iddialar haklılık payı taşıyor olabilir. Lakin iddiaların uzay hukuku bakımından geçerliliği nedir?

Mars, yüzeyindeki su itibarıyla bir çölden çok daha kuraktır. Ancak, suyun çok nadir bulunuyor olması ona dokunmanın suç olduğu anlamına gelmiyor.
Mars, yüzeyindeki su itibarıyla bir çölden çok daha kuraktır. Ancak, suyun çok nadir bulunuyor olması ona dokunmanın suç olduğu anlamına gelmiyor.

 

Öncelikle 1967 yılında imza edilen Dış Uzay Antlaşmasının orijinal tam metnini okuduğumuzda haber sitelerinin iddia ettiği “su kaynağına yaklaşma yasağı” antlaşmada yer almamaktadır. Önceki yazılarımızda belirttiğimiz üzere yörüngede, Ay’da ya da farklı bir gök cisminde yapılacak araştırmaların ve keşiflerin, insanlığın yararına olması gibi evrensel ilkeler ışığında belirlenmiş genel hükümler yer almaktadır. İddia edildiği gibi “uzayda su kaynaklarına” özgülenmiş bir hüküm, anlaşmanın 27. maddesi arasında bulunmamaktadır.

İkinci iddia ise Uzay Araştırmaları Komitesi – COSPAR’ın hijyen prosedürünün bağlayıcılığı mevzuudur.

COSPAR niteliği gereği uluslararası bir sivil toplum kuruluşudur. Kurulduğu 1958’den beri 40 kez genel kurulu toplanmış ve uzay araştırmaları hususunda TAVSİYE KARARLARI vermiştir. 41. Toplantısı 2016’da İstanbul’da gerçekleşecek olan Uzay Araştırmaları Komitesi – COSPAR’ın kararlarının, ne NASA’yı ne de başka bir ülkenin hükümetini hukuken bağlayıcılık gücü yoktur.

cospar-finlandiya-578
COSPAR’ın 2015 Finlandiya toplantısından bir “hatıra pozu”…

 

Bu açıklamalar ışığında, yine önemli bir bilimsel açıklamanın ardından başlayan asparagas haberlerden uzay hukukunun da nasibini alabileceğini ve bu tür muğlak kaynaklara dayanan iddialar içeren haberlere karşı şüpheci ve uyanık olmamız gerektiğini bir kez daha anlıyoruz.

Özetle, Mars’taki suyun yanına bir uzay aracının veya insanın gönderilmesi ve incelenmesi konusunda hiçbir hukuki sakınca bulunmuyor. Peki Curiosity niçin bu suyun yanına gidip incelemiyor? Birincisi, araç suya çok uzakta, ikincisi yakınına ulaşabilse bile, suyun bulunduğu yüksek yamaçları tırmanabilecek kapasitede değil. Yani, istesek de Curiosity’i kullanarak keşfedilen suyu inceleyemeyiz.

Yavuz Tüğen

Kaynaklar : 
• http://www.nature.com/news/microbial-stowaways-to-mars-identified-1.15249
• https://www.kozmikanafor.com/2015/03/uzay-ve-hukuk-uzay-kime-ait/
• https://www.kozmikanafor.com/2015/07/asteroid-hukuk/