Ön bilgi: Venüs, Güneş’in önünden sekizer yıllık aralara sahip çiftler halinde 105 ile 121 yıl arasında değişen sürelerle geçer. Yani -atıyorum- 2004 ve 2012 yıllarında birer tur geçer; sonraki geçiş çifti ise 2117’de ve 2125’te gerçekleşir.

Venüs’ün Güneş’in önünden geçişinin ilk kez gözlemlendiği 1639 yılından sonra, Avrupa’daki birçok devlet, bir sonraki geçişin gerçekleşeceği 1761 yılına kadar bir ton hazırlık yapıp astronomlardan oluşan sürüsüne bereket ekip kurar ve bu ekipleri geçişi gözlemlemek üzere dünyanın uzak uzak köşelerine gönderir. Bu aynı zamanda devlet destekli ve uluslararası çapta gerçekleştirilen ilk bilimsel faaliyettir.

venus-transit-sequence-1600
Venüs geçişi, çok nadir gerçekleşmesi nedeniyle amatör ve profesyonel tüm astronomlar için büyük önem taşır.

 

Bu etkinlik; yolculuk şartları, savaşlar, hastalıklar vb. yüzünden devasa bir başarısızlık olsa da, bu başarısızların içinde en bahtsızı, çöllerde kutup ayılarıyla en girift ilişkilerde bulunanı, Fransız astronom Guillaume Le Gentil (Giyom Lö Janti)‘dir.

Elemanımız 1760 yılında Paris’teki evinden çıkar, Hindistan’daki bir Fransız kolonisine doğru yola koyulur. Ama yolculuğu sırasında Fransa’yla İngiltere birbirine girer; iki ülke arasında hırgür çıkar, tatsızlık olur. Gemiyi vuran bir fırtına yüzünden zaten rotasından büyük ölçüde sapmış olan Le Gentil, geçişin gerçekleşmesinden birkaç gün önce Hindistan kıyılarına vardığında, gideceği Fransız kolonisinin İngiliz askerleri tarafından ele geçirildiğini görür; askerler karaya çıkmasına izin vermez.

Denizin yükselmesi yüzünden berbat bir gözlem yapan bu abimizin yaptığı ölçümlerin de haliyle hiçbiri başarılı olmaz. Ama bir rivayete göre Le Gentil peygamber soyundan geldiği için yılmaz, sabreder.

Guillaume Le Gentil
Guillaume Le Gentil’nin Hindistan’da sabırla beklerken inşa ettiği derme çatma gözlemevi.

 

Sekiz yıl beklediği Hindistan’da kendince, küçük çapta bir gözlemevi inşa eder. İkinci geçişin gerçekleşeceği gün her şey hazırdır. Geçişten önceki gece bir sis kaplar her yanı, ama sabah güneşinin ışıklarıyla kaybolur. Sonra geçişe artık dakikalar kala bir bulut kütlesi sahneye çıkar, Güneş’in önünü kapatır ve geçişin bitmesinden kısa bir süre sonrasına kadar da gitmemekte yüzsüzce diretir. Elemanımız, Venüs’ün geçişini yine izleyememiştir.

Bir süre sinirden kendini dövecek halde dolanır ortalıkta, sonra sonra gelen, ‘rahvan gitsin,’ hissiyle, biricik Paris’ine doğru yola çıkar. Yolda yine başı bitten kurtulmayan Le Gentil’in gemisi, önce dizanteri sonra da gemiyi neredeyse batıracak kadar haşat eden bir fırtına yüzünden uzunca bir süre rotadan uzakta seyreder.

Guillaume Le Gentil 11 yıl sonra evine varır. Ama kimin elinin kimin cebinde olduğunun bilinmediği savaş ortamında kendisi nüfus kayıtlarına “ölü” olarak geçirilmiş, büyük bir kısmı zaten yerle bir olmuş olan mal varlığından geriye kalanlar da evsize, yetime, fakire zekat fitre mahiyetinde dağıtılmıştır.

Bu hikaye; Lee Billings’in “Five Billion Years of Solitude: The Search for Life Among the Stars” (Beş Milyar Yıllık Yalnızlık: Yıldızlar Arasında Yaşam Arayışı”) isimli kitabından bendenizce “paraphrase” edilmiştir.

Editör Notu: Avrupa’da onca devletin Venüs geçişini gözlemlemek için finanse ettiği astronom ekiplerinin büyük kısmı ya yolculukta, ya vardığı yerde gözlemi tamamlayamadan ya da tamamlasa da dönerken hastalık, salgın, soygun, fırtına, kaza gibi nedenlerle ölmüştür. Bununla beraber, az sayıda astronom gözlem belgeleriyle geri dönmüş ve astronomi biliminin günümüze kadar ilerlemesinde büyük katkıda bulunmuştur. Gentil, döndükten sonra çok büyük zorluklarla boğuşsa dahi Fransız Akademisi’nde hakettiği üst düzey görevi geri alabilmiştir.

Ozan Karakaş