Güneş Sisteminin en büyük ikinci gezegeni olan Satürn’ün, 2020 yılı itibarıyla bilinen 82 uydusu bulunuyor. Tethys, bu uydular arasında bilim insanlarının en fazla ilgi gösterdiklerinden biri.

Sözünü ettiğimiz bu 82 sayısı, Satürn’ün yörüngesi saptanmış ve çapı yaklaşık 1 km ve üstü olan uydularının miktarıdır. Güneş Sistemi’nin en büyük ikinci gezegeni olan Satürn’ün bu çaptan daha küçük boyutlarda, keşfedilmeyi bekleyen yüzlerce uydusu daha olduğu tahmin ediliyor.

Gezegenin uyduları arasında orta büyüklük kategorisini oluşturan ve çapları 400 km ila 1.500 km arasında değişen 6 uydusu bulunuyor. Bu uydular, Titan’dan sonra büyüklük sıralamasına göre Rhea, Iapetus, Dione, Tethys, Enceladus ve Mimas’tır.

Gezegenin en büyük uydusu olma özelliğine sahip Titan gibi, bu 6 uydu da kendilerinin küre şeklini alabilmelerini sağlayacak düzeyde kütle çekime sahip büyüklüktedirler. Bunlar dışında kalan diğer uydular ise, ekseriyetle küçük ve asteroitlere benzeyen şekilsiz yapılardadır.

Tethys’in buzlu yüzeyinden Satürn’ün, bir sanatçı tarafından resmedilen olası görünümü.

 

Uydunun Yapısı

Tethys uydusu, yaklaşık 1.060 km çapı ile Satürn gezegeninin beşinci büyük uydusudur ve 21 Mart 1864 Yılında Giovanni Cassini tarafından Satürn yörüngesinde, Dione uydusu ile birlikte keşfedilmiştir. Uyduya ismini veren Tethys, Yunan mitolojisindeki Uranüs ve Gaia’nın kızı olan bir su tanrıçasıdır.

Satürn çevresinde ortalama 294.660 km‘lik uzaklıkta bir yörünge yarı çapına sahip olan Tethys’in, gezegenin çevresindeki dönüş periyodu, yaklaşık olarak 45.3 Dünya saatidir. Uydu, aynı zamanda yüzeyini kaplayan buz tabakası nedeniyle çok yüksek bir albedoya sahiptir ve parlaklık açısından Enceladus’tan sonra ikinci sırada yer alır. Uzaklık bakımından ise, gezegene en yakın üçüncü uydu konumundadır. Mimas, Dione, Enceladus ve Rhea uyduları gibi, Tethys de büyük oranda su buzundan oluşan bir uydu olma özelliği taşır.

Tethys’in en belirgin yüzey şekillerinden biri olan dev Ithaca Chasma vadisi (Cassini NASA/JPL).

 

Uydunun yüzey özelliklerinden en önemlileri, hiç şüphesiz büyük bir çarpışma havzası olarak hemen göze çarpan yaklaşık 450 km çapındaki Odysseus krateri ve sudan meydana gelmiş olan yüzey altındaki mantonun donarken içindeki fazladan buzu dışarı atması sonucu oluşmuş olabilecek olan 100 km genişliğinde ve yaklaşık 2.000 km uzunluğundaki Ithaca Chasma vadisi’dir diyebiliriz.

Tethys’ın neredeyse tümüyle su buzundan oluştuğunu, yalnızca yüzeyinin parlak buzla kaplı olmasından anlamıyoruz. Çapı ve kütlesini orantıladığımızda, yoğunluğunun santimetreküpte 0.98 gram olduğunu görüyoruz. Bu da şu anlama gelir; “uydunun çok küçük bir kaya çekirdeği var ve kalan kısmı tümüyle su buzundan oluşuyor”. 

Cassini’nin Satürn’ün halkalarıyla birlikte görüntülediği Tethys ve arka planda görülen Janus uydusu.

 

Olası Yaşam İhtimali

Diğer buzlu uydularda var olduğuna şüphelendiğimiz yüzey altı okyanuslarının Tethys’te var olmadığı düşünülüyor. Yani, uydunun çekirdeğinden yüzeyine kadar neredeyse tümüyle donmuş su buzundan oluşuyor. Zaten yüzeyinin fazlaca sayıda kraterle kaplı olmasından da bunu anlayabiliyoruz.

Bu kadar fazla sayıda krater, uydunun olası bir yüzey altı okyanusundan yüzeye herhangi bir sızıntı olmadığını ve yüzeyin yenilenmediğini de gösteriyor. Bu durumun sebebi ise, yörünge eliptiğinin çok az olması sonucunda Satürn ile arasında gel-git etkisinin yaşanmaması ve yaşanabilecek gel-git sürtünmesinin yüzey altı buzunu ısıtamamasıdır diyebiliriz.

Dolayısıyla, bir yüzey altı okyanusa sahip olmayan Tethys’in, bildiğimiz türde karbon temelli bir yaşama ev sahipliği yapabileceği bilim insanlarınca düşünülmüyor. Bildiğiniz gibi Dünya’dan aşina olduğumuz karbon temelli yaşam, sıvı halde suya ihtiyaç duymakta.

Bugün uzaktan izlediğimiz Tethys, belki de birkaç yüzyıl sonra Güneş Sistemi’ne yayılmaya başlayacak olan insanların en önemli su kaynakları arasında yer alacak. Uydu hakkında alabileceğiniz diğer bilgiler için, bu linkteki yazımızı da okuyabilirsiniz.

Zafer Emecan

http://solarviews.com/eng/tethys.htm
https://www.britannica.com/topic/Tethys
https://solarsystem.nasa.gov/moons/saturn-moons/tethys/in-depth/