Gökyüzünde görebildiğimiz en parlak gezegenlerden olan Jüpiter ve Satürn, 21 Aralık’ta gökyüzünde birbirlerine oldukça yakın görünecekler. İki gezegenin bu denli yakın görünümü, en son 1226 yılında, yani 794 yıl önce gözlemlenebilmişti!

Bu yazımızın video versiyonunu aşağıdan veya bu linke tıklayarak izleyebilirsiniz. Eğer izlemek yerine okumayı tercih ediyorsanız, sayfayı kaydırarak yazımızı okumaya devam edebilirsiniz. 

Gaz devleri Jüpiter ve Satürn gezegenleri; büyüklükleri, dünyaya olan uzaklıkları ve yüzeylerinin yansıtabilirlik (albedo) oranları sayesinde dünyadan çıplak gözle oldukça rahat biçimde gözlemlenebilen gök cisimleridirler. Bu nedenle, şüphesiz amatör veya profesyonel tüm gözlemcilerin gözlemlemekten en çok hoşlandığı gök cisimleri arasındalar. 21 Aralık 2020 tarihinde ise bu iki parlak gök cismi oldukça yakın konumda yer alacak. Bu da, gökyüzü gözlemcileri ve astrofotoğrafçılar için uzun süre bulunamayacak büyük bir fırsat demek. Öyle ki bu gök cisimleri, bu tarihte gökyüzünde çift gezegen ya da büyük bir yıldız gibi görünecek.

21 Aralık 2020, saat 18:40’ta Antalya’dan gökyüzü.

 

Dünya’dan gözlem yaparken, gök cisimleri “bize göre” birbirlerine yakın mesafelerde konumlanmışlarsa, astronomide buna “kavuşum (conjunction)” adı verilir. Ay, Venüs, Merkür, Jüpiter veya Satürn gibi gözlemleyebildiğimiz tüm gök cisimleri, yıl içerisinde birçok defa farklı kavuşumlar gerçekleştirirler. Ancak 21 Aralık’ta gerçekleşecek Jüpiter – Satürn kavuşumunu, yani Büyük Kavuşum‘u diğer kavuşumlardan ayıran en önemli özellik, bu kadar parlak iki gök cisminin, yalnızca 0.1 derecelik yakınlıkta gözlenecek olmaları. Peki ne anlama geliyor bu 0.1 derece?

Astronomlar, gökyüzünde bir gök cisminin ne kadar alan kapladığını belirlemek için açısal büyüklük ya da açısal çap kavramını kullanırlar. Yani aslında gökyüzünü bir referans noktasından belirli açılara bölerek, bir gök cisminin gökyüzünde ne kadar alan kapladığını söyleriz. Örneğin, Orion Bulutsusu gökyüzünde 10 derecelik alan kaplarken, uydumuz Ay 0.5 derecelik alan kaplar. Gök cisimlerinin açısal büyüklüğünü gözlem sırasında el ve parmaklarımızı kullanarak öğrenebiliriz.

Bahsettiğimiz 0.1 derece ise 6 ark dakikaya eşittir. Yani bu açısal büyüklük, gökyüzünde oldukça küçük bir alan kaplamaktadır ve 21 Aralık’ta Jüpiter ile Satürn arasındaki alan da bu denli küçük olacaktır. Dolayısıyla bu kavuşum bölgesine bir dürbün veya teleskopla bakarsanız Jüpiter’in ve Satürn’ün uydularını aynı görüş alanı içerisinde gözlemleyebilirsiniz! Şüphesiz astrofotoğrafçılar bu eşsiz fırsatı oldukça iyi bir biçimde değerlendireceklerdir. Büyük Kavuşum’u Türkiye’de güneş batarken güney batı ufkuna bakarak rahatlıkla gözlemleyebilirsiniz.

15×70 dürbün (solda) ve teleskop gözünden (sağda) Büyük Kavuşum gözlemi…

 

21 Aralık 2020’deki 0.1 – 0.2 derecelik kadar bir başka Büyük Kavuşum için en erken 2080 yılına kadar beklememiz gerekecek. Ancak Büyük Kavuşum kadar olmasa da aslında Jüpiter ve Satürn kavuşumları her 20 yılda bir tekrar ediyor. Çünkü Satürn, Güneş etrafındaki bir turunu 30 yılda bir tamamlarken, Jüpiter 12 yılda bir tamamlıyor. Yani Satürn 30 yıllık bir tam turunun üçte ikisini (20 yıl) tamamlamışken, Jüpiter ise 12 yıllık turunu ve bir sonraki turunun üçte ikisini (8 yıl) tamamlamış oluyor. İşte bu nedenle, Jüpiter ve Satürn her 20 yılda bir gökyüzünde yakın konumda görünüyorlar. Örneğin 2 Kasım 2040‘da gerçekleşecek olan bir sonraki kavuşum sırasında Jüpiter ve Satürn arasındaki açısal büyüklük 1.1 derece kadar olacak.

Hazırlayan: Kemal Cihat Toprakçı