Dünya göğünde, çıplak gözle görülebilen en parlak 10. yıldızdır Capella. O kadar parlaktır ki, yaklaşık 42 ışık yılı uzakta yer almasına rağmen, büyük şehirlerde ışık kirliliği altında bile rahatlıkla görülebilir.

Çıplak gözle gökyüzünde gördüğümüz birçok yıldız gibi, Capella da aslında tek bir yıldız değildir. Birbiri etrafında dolanan iki parlak sarı yıldızdan oluşan bir yıldız sistemidir. Dünya’dan çok parlak olarak görebilmemizin nedeni, bu iki yıldızın ortak ışınım gücüdür. Eğer tek bir yıldız olsaydı, bu kadar parlak göremeyecektik. Tabii, herşey bu iki yıldızla sınırlı değil.

Sistem

Sistemin ana bileşenini oluşturan iki parlak yıldız, Capella Aa ve Capella Ab olarak isimlendirilir. Aa yıldızı, Güneş’ten 2.7 kat büyük kütleye ve 78 kat fazla aydınlatma gücüne sahiptir. Biraz daha küçük olan Ab ise, yaklaşık 2.5 Güneş kütlesine sahiptir ve Güneş’ten 77 kat daha parlaktır. Yıldızlar birbirlerinin çevresinde 100 milyon km’lik uzaklıkta, 104 gün süren bir yörünge periyodunda dolanırlar.

Capella-01w
Dünya’dan sıradan bir teleskopla bakıldığında oldukça parlak tek bir yıldız gibi görünmesine rağmen, Capella aslında 4’lü bir yıldız sistemidir (Fotoğraf Telif: F. Espenak).

 

Her iki yıldızın da yaklaşık 500 milyon yaşında olduğu hesaplanıyor. Yaşları ve kütleleri göz önünde bulundurulduğunda, yıldızların ikisinin de yavaş yavaş yaşlanıp kırmızı dev aşamasına evrilmekte olduklarını söyleyebiliriz. Zaten sağlıklı gençlik dönemleri olan anakol evresinde parlak beyaz ışık saçması gereken iki yıldızın ışığı da sarıya dönüşmeye başlamış durumda. Bu da, önümüzdeki birkaç yüz milyon yıl içinde yıldızların kırmızı deve dönüşeceği ve 500 milyon yıl içinde dış katmanlarını uzaya saçıp birer beyaz cüce olarak öleceklerini gösteriyor.

Herşeyin bu iki yıldızla sınırlı olmadığını söylemiştik. Çünkü bir çift yıldız sistemi değil, dörtlü bir yıldız sistemidir. Bu iki büyük parlak yıldızın yaklaşık 1.5 trilyon kilometre uzağında bir yörüngede dolanan başka bir yıldız çifti daha vardır. Bu iki yıldız, birbirinin çevresinde dolanan birer kırmızı cüce çiftidir ve Capella Ha ile Capella Hb olarak isimlendirilirler.

Capella Ha, Güneş’in %30’u kadar kütleye ve yarısı kadar (700 bin km) çapa sahiptir. Capella Hb ise çok daha küçük, Güneş’in sadece %10’u kütleye ve dörtte biri (350 bin km) çapa sahiptir. Birbirlerinden yaklaşık 7 milyar km uzakta, yüzlerce yıl süren bir yörünge periyodunda dolanırlar.

Capella
Capella’nın gökyüzünde diğer yıldızlara göre konumu. Capella, Arabacı (Auriga) Takımyıldızı’nda yer alır ve Avcı (Orion) Takımyıldızını kullanarak kolayca bulunabilir.

Gelişim ve Son

500 milyon yıl içinde iki büyük ve parlak yıldız ölüp birer beyaz cüceye dönüşecekler demiştik. Bu olduğunda, yani 500 milyon yıl sonra Capella sistemi Dünya göklerinde çıplak gözle görünemez hale gelecek.

Diğer iki kırmızı cüce ise, yüz milyarlarca yıl boyunca parlamaya devam edecekler. Ancak, büyük yıldız çiftine çok uzak oldukları için, bunlar beyaz cüceye dönüşüp kütleleri azaldığında serbest kalarak sistemden ayrılıp, ayrı bir yıldız çifti olarak Samanyolu’nda kendilerine ait bir yörüngeye girme ihtimalleri var.

Olası Yaşam

Capella Aa ve Ab, yüksek ışıma gücüne sahip iki dev yıldızdır. Böylesi büyük kütleli yıldızların çevresinde yaşam barındırabilecek gezegenlerin oluşma imkanı oldukça düşüktür ve oluşması nadiren de olsa mümkün olan gezegenler, yıldızlardan yayılan yoğun yıldız rüzgarları ve radyasyon nedeniyle bildiğimiz türde yaşama düşman bir ortamda yer alacaklardır.

Capella Sistemi
Capella Sistemi’ni oluşturan yıldızların boyutlarının kendi aralarında ve Güneş ile karşılaştırılması (Görsel: Omnidoom at wikipedia.org)

 

Cüce yıldızlardan Capella Hb, çok düşük kütlesi nedeniyle gelişkin yaşama ev sahipliği yapmaktan uzak bir yıldız. Çünkü, bu yaşam kuşağı (habitable zone) yıldıza çok yakındır ve tehlikeli kütle atımları nedeniyle gezegen üzerindeki olası yaşam tehdit altındadır.

Capella Ha ise, bu sistemdeki yaşama en elverişli yıldız olarak nitelenebilir. Ha’nın yörüngesinde olabilecek karasal bir gezegen, eğer yaşam kuşağında yer alıyorsa, dost canlısı bir ortamda yaşam gelişiminin mümkün olmaması için hiçbir neden bulunmuyor. Ancak, şimdiye kadar bu sistemde hiçbir gezegene rastlanılamadı. Bu durum, olmayacağı anlamına elbette gelmiyor. Uzak olmayan bir gelecekte, sistemde bir gezegen keşfedebiliriz.

Zafer Emecan

Not: İlk olarak 6 Haziran 2014, saat 23:31’de yayınladığımız bu yazımız, Türkçe olarak internette Capella hakkında bulabileceğiniz ilk ve tek detaylı popüler bilim makalesidir. Buna rağmen, ilginç biçimde Akdeniz Üniversitesi Amatör Astronomi Kulübü’nün de adıdır. Yazımız, aradan geçen 3.5 yılda edinilen yeni bilgiler eşliğinde gözden geçirilip, tekrar yayınlanmıştır. 

http://earthsky.org/brightest-stars/capella-is-the-stellar-beacon-of-auriga-the-charioteer
https://www.space.com/21989-capella-star.html
https://www.britannica.com/place/Capella-star