1054 yılında Çinli astronomlar gökyüzünde büyük bir parlama gördüler ve bunu kaydettiler. Bu parlama öylesine büyüktü ki tam 23 gün boyunca gündüz dahi görülmüş, toplamda 642 gün boyunca gözlenmiştir.

Bugün bunun bir süpernova patlaması olduğunu ve geriye neler bıraktığını biliyoruz. Bunlardan biri hala evrende hızla yayılmakta olan Yengeç Bulutsusu, diğeri ise bir nötron yıldızı olan Yengeç Atarcası (Pulsarı).

SN1054'den geriye kalan Yengeç Bulutsusu(M1)
SN1054’den geriye kalan Yengeç Bulutsusu (M1) (Telif: NASA/ESA Hubble)

 

Atarcalar, aslında nötron yıldızlarıdır. Büyük kütleli yıldızların süpernova patlaması sonucu geriye bıraktığı, boyutları 15-20 kilometreden çok da fazla olmayan, fakat kütleleri Güneş’in birkaç katına kadar olabilen, dolayısıyla aşırı yoğun nötron yığınlarıdır. (Bknz. Nötron Yıldızı ve Karadelik)

Atarcayı özel kılan şey, onun bize bir deniz feneri gibi ışık atımları yollamasıdır. Dönüş ekseni ile manyetik ekseni arasında bir açı bulunan nötron yıldızları, manyetik eksenleri doğrultusunda ışık saçarlar. Böylelikle evreni bir koni şeklinde ışık atımları ile tararlar. Eğer biz bu doğrultulardan birine denk geliyorsak, nötron yıldızının yaptığı bu ışınımı periyodik olarak yanıp sönen bir yıldız olarak görürüz.

800px-Pulsar_schematic.svg

Hatta bu atımı görmekle kalmıyoruz, bu atım bizim için oldukça şaşırtıcı bir özelliğe sahip. Saniyede onlarca, yüzlerce hatta neredeyse binlerce kez olabiliyor. Yani nötron yıldızları kendi etraflarındaki turlarını saniyenin yüzde birinden kısa bir sürede atabiliyor!

Yengeç Atarcası

Yengeç atarcası ise SN1054’ün geriye bıraktığı, yaklaşık 20 kilometre çapında 1.4 Güneş kütlesine sahip 961 yaşında genç bir nötron yıldızıdır. Atımları 33 milisaniyede bir gerçekleştirir, yani saniyede yaklaşık 30 kez. Bu neredeyse her atımı ayırt edemeyeceğimiz kadar kısa bir süredir.

Aşağıda Yengeç Atarcası’nın çıkardığı sesi duyabilir ve Cambridge Üniversitesi’nin Lucky Imaging kamerası tarafından yakın kızılötede (800nm) alınmış bir yavaşlatılmış görüntüsünü izleyebilirsiniz.

Crab_Lucky_video2

Ögetay Kayalı

Kaynaklar
1. http://arxiv.org/pdf/astro-ph/9503012.pdf
2. 
http://www.jb.man.ac.uk/pulsar/Education/Sounds/