Bulutsu (Nebula) Çeşitleri

Ögetay Kayalı

19 Eylül 2019
3 min read

Bugün evrende var olan tüm yıldızların doğum yeri olan bulutsular (nebula), yani gaz ve toz bulutları, bizim o muhteşem fotoğraflarda gördüğümüz şekillerine göre bazı türlere ayrılır.

Aynı zamanda bu türler, nasıl oluştukları veya ne oldukları hakkında bize bir çok şey söyler. Bu bulutsular; karanlık bulutsular, yansıma bulutsuları, salma bulutsuları, gezegenimsi bulutsular ve süpernova kalıntılarıdır.

Salma Bulutsusu

Salma bulutsuları, çok sıcak iyonize olmuş gazlardan oluşur. Bunun sebebi genellikle çevresinde bulunan bir yıldızdır. Elektronlar bulundukları enerji seviyesinden daha düşük bir enerji seviyesine geçiş yaptıklarında belirli bir frekansta ışık saçarlar. İşte salma bulutsuları bu sayede kendi ışıklarına sahiptir. Hatta çoğunlukla kırmızı görünmelerinin sebebi de en bol bulunan element olan hidrojenin verdiği salma çizgisinden kaynaklanır.

Kalp ve Ruh Bulutsusu. Fotoğraf: http://apod.nasa.gov/apod/ap031022.html — Bir salma bulutsusu olarak Kalp ve Ruh Bulutsusu (Fotoğraf Telif: http://apod.nasa.gov/apod/ap031022.html)

Karanlık Bulutsular

Karanlık bulutsular, oldukça yoğun olmaları sebebiyle içerisinden veya arkasından hiçbir ışık geçirmediği için çevresine göre koyu görünen bulutsulardır. Bunlar genellikle yansıma ve salma bulutsuları ile birlikte yer alır. Ayrıca tek başlarına yer aldıklarında detaylarının fark edilmesi daha zordur. Kızılötesi gözlemler yapılarak bu yoğun bulutsunun içerisinde oluşmakta olan ön-yıldızlar görünebilir. En popüler bulutsulardan biri olan At Başı Bulutsusu karanlık bir bulutsudur.

Bulutsu - Horse Head — Bir karanlık bulutsu olarak At Başı Bulutsusu (Fotoğraf Telif: Murat Sana).

Yansıma Bulutsusu

Yansıma bulutsuları, adlarından da anlaşılacağı gibi, yakında bulunan bir yıldızdan aldıkları ışık sayesinde aydınlanırlar. Çoğunlukla bu bulutsular diğer bulutsu türleriyle birlikte bulunurlar.

İris Bulutsusu Fotoğraf: http://apod.nasa.gov/apod/ap140802.html — Bir yansıma bulutsusu olan İris Bulutsusu (Fotoğraf Telif: http://apod.nasa.gov/apod/ap140802.html).

Gezegenimsi Bulutsu

Gezegenimsi bulutsu, adının aksine gezegenler ile alakası olmayan bir oluşumdur. Ömrünün sonuna gelmiş Güneş benzeri kütleye sahip yıldızlar, dış katmanlarını uzaya saçarak, geriye merkezlerinde sıcak bir beyaz cüce bırakırlar. (Ayrıca bkz.)

Ring Nebula - Halka Bulutsusu - Mehmet Ergün — Bir gezegenimsi bulutsu olan Halka Bulutsusu “M57” (Fotoğraf Telif: Mehmet Ergün).

Süpernova Kalıntıları

Büyük kütleli yıldızların ömürlerinin sonunda şiddetli bir süpernova patlaması sonucu katmanlarını uzaya saçtığı, dağınık yapılardır. Gezegenimsi bulutsular aynı şiddetle dağılmadığı için daha düzenli görünürken, süpernova kalıntıları oldukça dağınık şekillere sahiptir.