Bilim insanlarının günlerdir duyurusunu yaptığı ve “bilimde çığır açacak” bir çalışma olarak niteledikleri “event horizon telescope” projesi ile elde edilen ilk kara delik fotoğrafı bir basın toplantısı ile gösterildi.

Event Horizon Telescope (EHT), yani “Olay Ufku Teleskobu”; aynı zamanda geldiğimiz teknolojik düzey açısından da devrimsel bir teknolojik zafer olarak nitelenebilir. 40 ülkeden, 200’den fazla bilim insanının bir arada gerçekleştirdiği bu çalışma, şimdiye kadar hayal bile edilemeyecek bu “gerçek” fotoğrafın elde edilebilmesini sağladı.

Bu proje ile yapılan gözlemler, görünür ışık dalga boyunda değil de, radyo dalga boyunda gerçekleştiriliyor. Yani, gözlemler sırasında radyo teleskoplar kullanılıyor.

Bilimde çığır açacak bir ilerleme olarak nitelenmesinin nedeni ise, yapılan gözlemlerin tek bir teleskopla değil, Dünya’nın her yanına dağılmış, çok sayıda radyo teleskop ve radyo teleskop dizgesinin bir arada kullanılmasıyla görüntülemelerin yapılması. Bu sayede, inşa edemeyeceğimiz büyüklükte, devasa bir teleskopla ancak alabileceğimiz görüntülere çok sayıda teleskobun bir arada kullanılmasıyla ulaşabiliyoruz.

Basın toplantısında gösterilen “ilk kara delik” fotoğrafı, Messier 87 (M87) galaksisinin merkezinde bulunan, Güneş’in 6.5 milyar katı kütleye sahip süper kütleli kara deliğin olay ufkuna ait. M87 galaksisiyle ilgili daha detaylı bilgiyi bu yazımızdan alabilirsiniz.

Aslında burada kara deliğin kendisini değil, “olay ufkunu” (Event Horizon) görüyoruz. Olay ufku; bir kara deliğe artık ışığın bile kaçamayacağı kadar yakın olan yörünge uzaklığıdır. Olay ufkunu geçen her cisim, bir daha görülememek ve geri dönememek üzere kara delik ile bütünleşir ve kaybolur. Yani, bir kara delik asla ve asla hangi dalga boyunda bakarsak bakalım teleskoplarla görülemez.

Ancak, kara deliklerin çevresinde her zaman bu olay ufkunun yakınlarında yörüngeye girmiş gökcisimleri, gaz ve toz yer alır. Bu cisimler, gaz ve toz, kara deliğe yakınlıklarından dolayı çok büyük bir yörünge hızında (ışık hızına yakın, rölativistik hızlarda) dolanırlar ve oluşan sürtünme nedeniyle muazzam biçimde ısınırlar. Bu yüksek ısı, görünür ışıktan radyo dalga boyuna kadar hemen her dalga boyunda güçlü bir ışımaya neden olur.

Kara deliklerde olay ufku (Event Horizon) ve bununla çok ilintili olan “kaçış hızı” konusunu daha iyi anlayabilmek için, aşağıdaki videomuzu izlemenizi öneririz.

Event Horizon Teleskobu ile elde edilen bu fotoğraf, M87 galaksisinin merkezindeki kara deliğin çevresindeki yörüngede yüksek hızla dolanan gazın radyo dalga boyunda yaptığı ışımanın görüntüsüdür. Fotoğrafın elde edilmesiyle, bilim insanlarının şimdiye kadar kara deliklerin olay ufukları için yaptıkları simülasyon ve benzetimlerin birebir doğru olduğunu da öğrenmiş olduk.

Bilimi güzel ve güvenilir kılan şey; sağlam öngörülerde bulunabilmesi ve bu öngörülerini kanıtlara dayalı olarak ortaya koyabilmesidir. Bugün, bilim adına büyük bir zafer daha kazanıldı. Nice zaferlere…

Zafer Emecan

Konuyla ilgili bilimsel çalışmanın resmi makalesini buradan okuyabilirsiniz.