Bir ev satın aldığınızda tapuya, bir otomobil aldığınızda trafik tescile gidip aldığınız malın adınıza kaydettirilmesi gerektiğine günlük deneyimlerinizden aşinasınız.

İnsanoğlu birçok şeyi kayıt altına almayı sever. Amaç, tescil edilen her neyse ona ait haklarımızın açıklığını, korunumunu sağlamak ve bunlara resmiyet kazandırmaktır.

Uzay araçlarının tescili meselesi özel önem arz etmektedir. Çünkü bir aracın belirli bir rejime göre tescil edilmesi, o aracın hukuki niteliği ve tabi olacağı hukuki rejim için kuvvetli bir göstergedir. Uzay nesnelerinin tescilindeki temel amaç, araç üzerinde birtakım hususlarda yetki ve sorumluluk sahibi devletin belirlenmesini sağlamaktır. Bu hususta uzay araçları için getirilmiş uluslararası boyutta bir Uzay Araçları Tescil Sistemi bulunmaktadır.

12 Kasım 1974 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 3235/29 sayılı kararıyla kabul edilen “Uzaya Fırlatılan Cisimlerin Tescili Sözleşmesi” ile uzay çalışmalarında bulunan devletlerin bir dünyasal yörüngeye veya daha ötesine göndermiş oldukları uzay araçlarının kaydına yönelik ve bu kayıtlarda izlenecek usuller belirlenirken, ortak girişim halinde yürütülen çalışmalarda kaydın geçerliliğine yönelik hükümler de getirilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti 28.4.2004 tarihinde bu sözleşmeyi, sözleşmenin hükümlerini “yalnızca diplomatik ilişkisi bulunan taraf devletlere karşı uygulayacağı” çekincesini beyan ederek kabul etmiş ve sözleşmeye taraf olmuştur.

Uzay gemisi sahibi olunca bürokratik işlemlerden kurtulacağınızı sanıyorsanız, yanılıyorsunuz.
Uzay gemisi sahibi olunca bürokratik işlemlerden kurtulacağınızı sanıyorsanız, yanılıyorsunuz.

 

12 maddeden oluşan sözleşmenin 1’inci maddesinde bir takım tanımlar hüküm altına alınmıştır. Bunlardan;

a) “Fırlatan Devlet” terimi:

i. Bir uzay cismini uzaya fırlatan ya da fırlattıran devleti,

ii. Ülke sınırları içinden veya tesislerinden uzay cismi fırlatılan devleti,

ifade eder.

b) “Uzay cismi” terimi bir uzay cisminin parçalarını olduğu kadar, onu gönderen uzay aracı ve onun parçalarını da kapsar.

c) “Tescil eden Devlet” terimi, 2’inci maddeye uygun olarak uzaya fırlatılan cismin tescil işlemini yapan devleti ifade etmektedir.

İkinci maddede ise bir uzay cismi, Dünya etrafında bir yörüngeye girmek veya daha uzağa gitmek üzere fırlatıldığında cismi uzaya fırlatan devlet kayıtların tutulduğu tescil sistemine kaydettirmek suretiyle cismin tescil işlemini yaptıracağını ve de uzaya cisim fırlatan her devlet, böyle bir tescil işlemi yapıldığını Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne bildireceği hükmü yer almaktadır.

Bir uzay cismi ile ilgili olarak cismi fırlatan iki veya daha fazla devlet söz konusu olduğunda, uzaya cisim fırlatan devletler arasında uzay cisminin ve ilgili personelin yetki ve kontrolüne ilişkin kendi aralarında yapılmış veya yapılacak ilgili anlaşmalara bağlı kalınarak cismin tescil işlemini hangi devletin yapacağını, bu devletler ortak bir şekilde belirleyecektir.

Örneğin TURKSAT 4A ve RASAT uydularının tescili bu çerçevede Türkiye adına Rusya tarafından yaptırılmıştır.

Peki Bu Sicile Uzay Aracının Hangi Özelliklerini Tescil Ettireceğiz?

Sözleşmenin dördüncü maddesinde bu soruya cevap verilmektedir:

  1. Tescil eden her devlet Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne mümkün olan en kısa sürede, kendi tescil sistemindeki her uzay cismi ile ilgili olarak aşağıdaki bilgileri verecektir.                                                                     a. Uzaya cisim fırlatan devlet veya devletlerin isimleri,
    b. Uzay cismini tanıtan uygun bir isim veya tescil numarası,
    c. Fırlatılış tarihi ile fırlatılış bölge veya yeri,
    d. Aşağıdakiler dahil olmak üzere temel yörünge parametreleri,
    i. Yörüngenin ekvator düzlemini kestiği noktalar arasındaki süre,
    ii. Yörüngenin eğimi,
    iii. Dünya’dan en uzak noktası,
    iv. Dünya’ya en yakın noktası,
    e. Uzay cisminin genel fonksiyonu.
  2. Tescil eden her devlet Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne zaman zaman kendi kayıt sistemindeki bir uzay cismine ilişkin ilave bilgi verebilir.
  3. Tescil eden her devlet, hakkında daha önce bilgi verdiği dünya etrafındaki bir yörüngeye yerleştirilmiş ancak artık yörüngede olmayan uzay cisimleriyle ilgili olarak, mümkün olan en geniş şekilde ve mümkün olan en kısa sürede Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne bilgi verecektir.

Tescil Başvuru formunu buradan indirebilirsiniz.

turksat4a-882
Turksat 4A ve yerli RASAT uydumuzun tescili, Türkiye adına Rusya tarafından yapılmıştır.

 

TURKSAT 3A için verilen tescil bilgisi şu şekilde olmuştur:

“Registration data on a space object launched by Turkey*
TURKSAT-3A
Name of space object(Uzay Cisminin Adı): TURKSAT-3A
Name of launching State(Fırlatan Devletin Adı): Turkey
Date and location of launch(Fırlatma yeri ve tarihi):
Date of launch(Fırlatma Tarihi): 12 June 2008 (12 Haziran 2008)
Location of launch(Fırlatılan Yer):Kourou, (Fransız Guyanası)
Basic orbital parameters (temel yörünge parametreleri):
Nodal period: 1,440 minutes (24 hours)
Inclination(Yörüngenin eğimi): 0.1 degrees
Apogee (Dünyadan en uzak noktası): 35,786 kilometres
Perigee (Dünyaya en yakın noktası): 35,786 kilometres
Geostationary orbital position: 42 degrees East
General function of space object: Communications satellite (İletişim Uydusu)”

Eğer ki uzaya fırlatılan cisim özel bir şirkete ait ise şirketin faaliyet gösterdiği Devlet, bu bilgilere ilave olarak şirketin de ismini ekleyerek BM Sicili’ne kaydı yaptıracaktır.

Örnek, Lüksemburg merkezli INTELSAT’ın

Sözleşmenin üçüncü maddesinde, sözleşme gereği içinde yer alan bilgilerin incelenmesi serbest olan bir sicilin tutulmasını sağlama görevini Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne vermiştir. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’i, 4’üncü madde uyarınca verilen bilgilerin kaydedileceği bir Tescil Sistemi’ni muhafaza edeceği ve bu Tescil Sistemi’ndeki bilgilere tam ve açık erişim sağlayacağı ifade edilmektedir.

Bu tescile çevrimiçi olarak erişim mümkündür.

Özetle, hava araçlarının tescili ve standartları benzeri bir gelişim göstermesi beklenen uzay araçları tescil sistemi uzay faaliyetlerinin artması ile daha da acil bir önem arz etmektedir. Öncelikle belirtmek gerekir ki, hava araçlarının tescili uyrukluk ilişkisi doğurmaktayken, uzay hukukuna dair antlaşmalarda uzay nesnelerinin tescilinin uyrukluk ilişkisi doğurduğundan hiç söz edilmemiştir. Bu uzay araçlarının tescil hukuku açısından mühim bir eksikliktir. Hava araçlarından farklı olarak, her bir fırlatılan uzay nesnesinin “fırlatan devlet” tarafından bir ulusal sicile tescil edilmesi ve bu tescilin BM Genel Sekreteri’ne bildirilmesi gerekir. Genel Sekreter de kendisine verilen bilgiler uyarınca bir sicil tutmak ve buradaki bilgilere erişimin açık olmasını sağlamakla yükümlüdür. Tescil Sözleşmesi madde iki gereğince, fırlatan devlet yörüngeye veya daha ötesine fırlatılan uzay nesnelerinin tescili için yükümlülük üstlenmiştir.

Yavuz Tüğen