Astrologların anlatmaya bayıldığı haberlerden biridir Mars’ın geri gitmesi… Hemen başlarlar konuşmaya; Geri giden Mars sizlere şunu getirecek, bunu götürecek, böyle olacak, güzel olacak, çok da süper olacak diye anlatırlar da anlatırlar…

Not: Bu yazımızın video versiyonunu aşağıdan izleyebilirsiniz. Ya da okumaya devam edebilirsiniz…

Çok şanslıyız ki burayı okuyan herkesin bildiği üzere Mars geri gitmez. Aslında ileri de gitmez, sadece yörüngesinde dolanır durur; tıpkı Dünya gibi.

Ancak, bu dolanım sırasında hem Mars’ın hem de Dünya’nın dolanım hızı birbirinden farklı olduğu için, bakış açımıza göre Mars’ın gökyüzündeki “ilerleyişi” sırasında bulunduğu konum bir ileri, bir geri yöneliyormuş gibi görünür.

Bu durum sadece Mars için geçerli değildir: Göreli hızlarımızın yüksek olduğu Merkür ve Venüs de benzer şekilde gökyüzünde görsel bir geri devinim hareketi gösterirler. Jüpiter ve Satürn gibi gezegenler ise bize çok uzak oldukları için Dünya’nın ve onların dönüşünden kaynaklanan bu devinim gözle farkedilemeyecek kadar küçük olur.

Mars'ın Geri Gitmesi
Mars’ın gökyüzündeki görünür hareketini yaklaşık sekiz ay boyunca 5-7 gün aralıklarla çekerek birleştiren astrofotoğrafçı Tunç Tezel’in bu görüntüsü astronomik olarak büyük bir öneme sahip. Siz de fark etmişsinizdir ki Mars gökyüzünde bir düğüm hareketi yapmaktadır. Peki bu neden kaynaklanır?

 

Güneş’in merkezde olduğunun kabul edilmediği yıllarda, yani yer merkezli sistem kabul görürken, bu gözlemi yapanlar bir hayli şaşırmışlar. Gök cisimlerinin birbirleri etrafında döndükleri hakkında hem fikirdiler lakin, dairesel bir hareket yapmaları gerekiyordu. Fakat Mars gökyüzünde önce yakınlaşıyor, büyüyor, sonra da tersine bir hareketle tekrar küçülerek uzaklaşıyordu. Mars’ın geri gitmesi nasıl mümkün olabilirdi?

Bunu yer merkezli sistem dahilinde açıklamaya çalıştılar. Yanlış bir bilginin üzerinden doğru sonuca ulaşmaya çalışmak, abartılı sonuçlar doğurdu. Mars’ın gökyüzünde, yer etrafında dolanırken kendisinin bir spiral çizerek ilerlediğini düşündüler. Bunu ilk açıklayan Ptolemy oldu ve kurama Ptolemik Kuram adı verildi. Diğer gezegenler de bu hareketi yapıyordu, fakat uzak oldukları için Mars kadar bariz bir görüntü veren yoktu. Lakin bir problem vardı. Gezegenlerin hepsi bu hareketi yaparken, Güneş kusursuz bir şekilde ilerliyordu.

Bu noktadan sonra zorlama cevaplar arandığının farkına varılmaya ve günümüzde bildiğimiz Güneş merkezli sistem kabul görmeye başladı. Bu sebeple bu Mars gözlemi, astronomi tarihi açısından bir hayli önemlidir. Yanlış bir düşünce biçimi yüzünden, basit cevap açıklamaya yeterliyken, önemli bir bilimsel keşif zorlama cevaplar bulmaya çalışılarak yüzyıllar boyunca gecikmişti.

(Görsele tıklayıp büyütebilirsiniz)

Üstte gördüğünüz görselin sol tarafındaki diyagramda, Mars’ın yörüngesel dönüşü sırasında Dünya’nın bulunduğu konumdan bakıldığında “gökyüzünde” nerede görüleceği açıkca gösteriliyor. Sağ tarafta ise, Mars’ın yıl boyunca gökyüzünde sergilediği hareket, Dünyaca ünlü Astrofotoğrafçı Tunç Tezel’in objektifinden görülüyor. Bu fotoğraf, ciddi bir emeğin ürünü olup, aylar boyunca çok dikkatli biçimde Mars’ı izlemeyi ve fotoğraflamayı gerektirir.

Bildiğiniz gibi Dünya ve Mars, Güneş çevresinde yörüngelerinde dolanırlar. Dünya, Güneş’e Mars’tan daha yakın olduğu için yörünge hızı daha fazladır ve Mars’ın her bir dönüşü sırasında yaklaşık olarak iki tur atar. Yani Dünya, Mars’ı yörünge hareketi sırasında her yıl yakalar ve “geçer”.

Dünya’nın Mars’ı yakalamaya çalıştığı sırada (a, b ve c) gökyüzüne baktığımızda Mars’ı yavaşça doğu yönünde ilerliyor gibi görürüz. D konumuna yaklaştığımızda ise, Mars’ı yakalamış oluruz. Bundan sonrasında d ve e konumları arasındaki sürede Mars’ı geçmeye başlarız ve bu sırada gökyüzünde Mars sanki geri gidiyormuş gibi görülür. Ardında f ve g konumlarında Mars ile aramızdaki mesafe artar. Artık tıpkı a ve b konumlarında olduğu gibi Mars’ın doğuya doğru ilerlediği izlenimi oluşur.

FG01_11
Dünya Mars’a göre daha hızlı hareket eder. Bir tam turumuzu tamamladığında, yani bir yıl geçmişken, Mars yolunu ancak yarılamıştır. Bu gördüğünüz görselde 1, 2, 3, 4 ve 5’inci konumlardayken gökyüzünde arka plandaki yıldızlara göre Mars doğu yönünde ilerler. 5, 6 ve 7’inci konumlar arasında ise sanki tersi yönde ilerliyormuş izlenimi verir. 7, 8, 9, 10 ve 11’inci konumlar arasında ise yine tekrar doğu yönünde ilerliyor gibi görülür.

 

Bu basit olguyu gökyüzünden sürekli takip ederseniz, Mars’ın arka planındaki yıldızlara karşı her gece doğu yönündeki ilerlemesinin önce yavaşlamaya başladığını, daha sonra geriye; batı yönüne doğru ilerlediğini, ardından yine yavaşlayıp doğu yönünde yoluna devam ettiğini görürsünüz. Dolayısıyla, Mars’ın geri gitmesi bir görsel yanılgıdan ibarettir.

Astronomiyle ilgilenmek, bilim yapmak her zaman zordur. Bir astrolog için; “Mars geri gidiyor, aşkta kazanacaksınız” diyerek insanları kandırmak ve paralarını almak çok kolayken, Mars’ın geri gidişini bilimsel olarak göstermeye çalışan bir astronom, aylar boyu uzun geceler boyunca sistematik gözlemler yapmak, bunları bilimsel gerçekler ışığında anlamlandırmak durumundadır. Sonrasında açıkladığı gerçek ise, herkesin hoşuna gitmeyebilir…

Zafer Emecan & Ögetay Kayalı