Roket teknolojisinin kısa tarihi

Tarihte kaydedilmiş ilk roketler 1232 yılında Çinlilerin Moğol saldırılarına karşı kullandıkları roketlerdir.

Tarihte bu tür roketlerden savaşlarda kullanılmıştı. Mesela İngilizler Fransızlara karşı kullandı. Ayrıca Amerika’daki savaşlarda da kullanıldı. Ancak uzay uçuşlarında roketlerin kullanılabileceği konusunu gündeme getiren Rus matematik öğretmeni *Konstantin Tsiolkovsky* olmuştur.

Roketlerin babası olarak bilinen Tsiolkovsky 1857’de Rusya’da doğdu. Sağır olduğundan dolayı normal okula gidemedi. Kendi kendine çalıştı. Newton‘un 3. yasasının (etki tepki yasası) uzaya gitmek için kullnılabileceğini söyledi. 1903 yılında yazdığı makalesinde roketlerle uzay uçuşlarının mümkün olduğunu gösterdi. Bu araçlara tepki araçları (reaction vehicles) dedi. Sıvı yakıt kullanarak dünyanın yerçekiminden kurtulmak mümkün idi. Gezegenler arası uçuş, çok kademeli roket, suni dünya uyduları, insanlı uydular gibi fikirleri vardı.

Tsiolkovsky dünyanın yerçekiminden kurtulmak için gereken *kaçış hızını* (escape velocity)’nı da hesaplamıştı. Roketlerin verimini artırmak için sıvı hidrojen ve sıvı oksijenin yakılması gerektiğini savundu. Bu arada 1924’te Rusya’da roketler üzerine çalışan bir ofis kuruldu.

Rusya’da bunlar olurken Amerika’da uçuşlarla ilgili çalışmalar vardı.

Nerdeyse 120 yıl önce 17 Aralık 1903’de Orville ve Wilbur Wright kardeşler Kuzey Karolina eyaletinin Kitty Hawk şehrinde yaptıkları uçakla ilk uçuşu gerçekleştirdiler. O gün tarihi bir gündü. Toplamda 4 uçuş yaptılar ve sonunda uçakta hasar oluşmuştu. Gittikleri mesafe birkaç yüz metre gibi kısa bir mesafe idi. Kuzey Karolina (North Carolina) eyaletinin Charlotte şehrine gittiğimde havaalanında uçuş yapan bu ilk modeli görmüştüm (Wright Flyer). Orjinal model Londra Bilim Müzesinde 1948’e kadar kaldı. Sonrasında Smithsonian Enstitüsü bu modeli Amerika’ya geri getirdi. Washington DC’de Smithsonian Ulusal Hava ve Uzay Müzesinde bu orjinal model mevcut.

Wright kardeşler kendi modellerini geliştirmeye devam ettiler. 1905 yılında yaptıkları yeni modelle 24 mil (yaklaşık 39 km) gittiler. Bu teknoloji gelişti ve ilk defa uçakların savaşlarda kullanılmasını I. Dünya savaşında görüyoruz.

İlk sivil uçuş (yani yolcu taşıyan uçuş) ise Florida‘nın iki şehri arasında yapıldı. Bu uçuş 1 Ocak 1914’te St. Petersburg ile Tampa arasında olmuştur.

Bu gelişmeler yaşanırken Amerika, 1915’te NACA (National Advisory Committee on Aeronautics) kurumunu kurdu. Uçuşlar üzerinde çalışmalar hızlandı. 1958’de bu kurumun altyapıları ve insan kaynağı NASA’ya dönüştürüldü.

Amerika’da roket çalışmalarının başında Robert H. Goddard (1882-1945) vardı. 16 Mart 1926’da sıvı yakıtlı bir roketi Massachusettes eyaletinin Auburn şehrinde denedi. Yeterince güçlü roketlerle Ay ve Mars’a gidilebileceğini söylüyordu. Fikirleri Amerikan devletinden destek görmedi. Sonrasında New Mexico’da bir dernek ile anlaşıp orada çalışmalarına devam etti.

Rusya ve Amerika’da bu tür gelişmeler yaşanırken Almanya’da başka gelişmeler oluyordu. Hermann J. Oberth (1894-1989) uzay uçuşlarının matematiği üzerine çalışıyordu. *The Rocket into Planetary Space* kitabı 1923 yılında basıldı. İçinde verdiği hesaplar ve bilgiler roket ilmine dair çok önemlidir ve ufuk açıcı olmuştur. 2013’de İngilizce’ye çevrilen kitabı bulabilirsiniz.

Almanya’da 1927’de Uzay Yolculuğu topluluğu kuruldu.  Bu tarihten sonra Almanya’da bu iş için profesörlerin ve öğrencilerin toplulukları kurduklarını biliyoruz. Alman hükümeti de bunları desteklemiştir. Halbuki Versay Anlaşmasına göre bu tür silahlar geliştirmek sınırlı idi. Adolf Hitler 1933’de göreve geldiğinde bu çalışmaları hızlandırmıştır. Özellikle bu topluluklardan birinin genç üyesi Wernher von Braun (1912-1977) zamanla V-2 roketlerini yaparak öne çıkacaktır. Dünyanın ilk balistik füzeleri bunlardır. Von Braun, Amerika’ya kaçırıldıktan sonra Apollo programında çalışmış ve Saturn V roketini yapan ekipte yer almıştır.

V-2 roketleri II. Dünya Savaşı sırasında kullanıldı. Ancak savaşın seyrini değiştiremedi. Almanya savaşı kaybetti. Ruslar daha çok teknisyenlerden oluşan bir ekibi, Amerikalılar ise mühendislerden oluşan bir ekibi kendi ülkelerine kaçırdılar. Roket çalışmalarında kaçırılan bu ekibin katkısı çoktur.

Amerika 1959’a kadar bu mühendisleri peyder pey Amerika’ya kaçırmıştır. Operasyonun ismi Project Paperclip’tir. Bu operasyonda sadece mühendisler değil, V-2 roketleri ve altyapıları da kaçırılmıştır. New Mexico eyaletinde çalışmalar ve denemeler yapılmış ve Atmosferin yapısı, dünyanın mağnetik alanı çalışılmıştır. Amerika 1957’e kadar biraz keyif modunda astronomi çalışmıştır. Rusların Sputnik-1 uydusunu fırlatmalarından sonra uzay yarışı başlamış ve bu yarış 1969’a kadar çok hızlı olmuştur. Ulusal bütçenin nerdeyse %5’i gibi rakamlar bu tür projelere ayrılmıştır.

Ruslar Sputnik-1’den hemen bir ay sonra bir canlıyı (Laika isminde sokak köpeği) uzaya göndermiştir. Amerika ilk uzaya çıkış denemesini 6 Aralık 1957’de Vanguard roketi ile denemiş ve televizyonda izlenen bu girişim fırlatma rampasında patlamıştır. Von Braun’un roket çalışmaları 1950’den beri vardı. Küçük bir modifikasyon ile Explorer 1 uydusu 31 Ocak 1958’de başarı ile fırlatıldı. Bu uydu ile Van Allen Radyasyon kemerleri tespit edilmiştir. Amerika ile Rusya’nın bütün bu gelişmelerden sonraki yarışı taşıdıkları payload ağırlığı ile ilgili olmuştur. Hangimiz daha ağır payload’u daha uzağa taşıyacağız?

Amerikalılar canlı deneyi yapmak için 21 Ocak 1961’de Ham adını verdikleri bir şempanzeyi uzaya göndermişlerdir.

Dünyayı heyecanlandıran esas gelişme ise Rusların Luna 3 uydusunun Ay’ın öbür tarafından gönderdiği resimler olmuştur. Tarihte ilk defa Ay’ın dünyadan hiçbir zaman görünmeyen tarafının fotoğrafları çekilmiştir.

Bütün bu çalışmalar ve denemeler sırasında hatalar yapılmış, birçok kaza yaşanmış ve hayatlar kaybedilmiştir. Ancak hiçbir ülke bu yoldan vazgeçmemiştir.

Yarışın esas konusu ise aslında rejim üstünlüğü kavgası idi.

Komünizm mi daha iyi, Demokrasi mi?

Hazırlayan: Prof. Dr. Lokman KUZU