Dünya’nın çevresi neredeyse son 60 yıllık uzay programları neticesinde binlerce yapay uydu ve bunların ortalıkta dolaşan başıboş parçalarıyla, yani uzay çöpü ile kaplanmış durumda.
Eski roketler, görevi sonlanmış uydular ve bunların motor parçaları şu an için 20 bini aşkın “dikkate değer büyüklükte parçadan oluşan” uzay çöpünü oluşturuyor.
Not: Şu anda Dünya yörüngesinde yer alan uzay çöpleri, yapılan uzay görevleri için kayda değer hiçbir sıkıntı veya engel yaratmıyor. Hatta, şu anki durumda uzay çöplerini yok sayarak her türlü uzay programınızı yürütmeniz mümkün. Ancak, ileride bu çöpler çoğalarak büyük sorunlara yol açacağı için, şimdiden temizlik hazırlıklarına başlandı…
Yapılan hesaplamalara göre uzay çöplerinin %40’ı Çin tarafından, %27,5’i ABD tarafından ve %25,5’i Rusya tarafından bırakılmış. Şu anda belirtilen sayılara göre, 10 cm’den büyük olan 21.000 parça uzay çöpü yörüngede dolaşmakta. Ayrıca 1 ile 10 cm arasında boyutlara sahip 500.000 parça da söz konusu. Bunların büyük bir çoğunluğu oldukça hızlı bir şekilde hareket ediyor.
Radarlarla tespit edilebilecek boyuttaki yaklaşık 12 bin büyük parça sürekli gözlem altında tutuluyor. Bu çöpler her ne kadar uzay kuruluşları tarafından izlenmeye çalışılsa da tümünü izlemek maalesef mümkün olamıyor.
Dünya’nın etrafında 27.000 km/saatten daha yüksek bir hızda turlayan bu nesneler, yanlış bir hesaplama sonuçu astronotları ve uyduları büyük bir risk altında bırakabilir.
Oscar ödüllü Gravity filmine konu olan bu sorun, basit bir uzay çöpünün ne kadar büyük yıkımlara neden olabileceğini gösteren küçük bir örnek.
Tüm bu sorunlara bağlı olarak gelecekte uzay projelerini ve araştırmalarını tehlikeye sokabilecek “uzay çöpü sorununun” çözümü için bazı projeler geliştiriliyor. Uzay çöpünü temizlemek için bazı projeler son aşamaya geldi. Uzay çöplük temizleme çalışmaları yeryüzünün 1200 mil yukarısını temiz tutmayı hedefliyor.
Temizlik için geliştirilen projelerin bir kısmı, çöpü robotik kollarla toplamayı hedeflerken, bazıları ise büyük ağlarla yakalamayı planlıyor.
Bazı uzay şirketlerinin uzay çöpü temizlemek için geliştirdikleri projeleri şöyle:
İngiltere, RemoveDebris adını verdiği bir proje üzerinde çalışıyor. Surray Uzay Merkezi tarafından yapılan bir duyuruya göre RemoveDebris sıradışı ve oldukça etkili bir tekniğe sahip.
Söz konusu görev kapsamında dev bir ağ sistemiyle çöpler bir araya getirilerek toplanmaya başlanacak. Kanca, yelken çıpa (drag-sail), ağ metotlarıyla çöpleri toplamaya çalışacak aracın içinde dört deneysel faydalı yük, kameralar ve uzay çöpü rolü üstlenecek iki uydu (CubeSat DS-1 DS-2) bulunuyor.
Yörüngede tatbik edilecek ilk deneyde DS-1, RemoveDebris tarafından düşük hızla uzaya fırlatılacak. Yaklaşık 7 metre menzilde RemoveDebris ağırlaştırılmış ağı ateşleyecek. Ağın DS-12i sarması ve birlikte atmosferde yanmaları bekleniyor.
RemoveDebrid için ikinci deney, kara menzil deneyi olacak. Bu yöntem çöpleri delerek toplamayı hedefliyor.
Son olarak yelken çıpa ve elektrikle itme deneylerinin yapılması planlanıyor. Şişirilebilir yelken çıpa, kendi kendini yok edebilen uydular için düşünülmüş bir sistem. Görevi biten uydunun yelken aparatını açarak yörünge kaybetmesi ve atmosferde yanması amaçlanıyor.
NASA ise uzay çöpünü tespit edece özel bir sistem üzerinde çalışıyor. 5 santimden büyük tüm nesneleri tespit edecek sistemin 21 binin üzerinde çöpü belirlemesi hedefleniyor.
Astrocale adlı uzay firması ise uzaydaki çöpü toplayacak uydular tasarlıyor. Uydular yapışkan bir madde ile kaplanacak ve çevresinde uçan çöpleri toplayacak.
Rusya da artık kullanılmayan uyduları, sondaları ve benzeri artıkları imha etmek için bir sistem geliştiriyor.
Söz konusu temizleyici uzay aracı, iyon motorlarıyla donatılmış. Araç, ortadan kaldıracağı uyduya yaklaşınca motoru aktif hale geliyor. Araç, söz konusu uzay çöpünün motoru ile etkileşime geçerek onu yavaş yavaş yörüngeden çıkarıyor. Böylece araç sabit kalıyor. Bu projeye göre bir uydunun yörüngeden tamamen temizlenmesi, ağırlığı ve boyutuna göre 5 ila 10 gün sürüyor.
Rusya, 10 yıl içerisinde en az 20 kez temizleme görevi gerçekleştirmeyi hedefliyor. Proje yöneticisi Alexander Danilyuk olayı şöyle özetliyor:
“Temizleyicinin iki seçeneği var: Ya karşışındaki çöpü yörüngeden çıkartıncaya kadar ittirecek ya da onu çekerek Pasifik Okyanusu’ndaki Christmas Adası uzay çöplüğüne doğru yönlendirecek. Bu, karşısındaki çöpün yapısına bağlı olarak şekillendirilecek.”
NASA ve ESA, uzay çöpü yaratmayacak uydu tasarımları üzerinde çalışıyorlar. Bu tasarımlar arasında ömrü dolan uydunun manyetik kuvvetle Dünya’ya indirilmesi gibi planlar var. Uzay çöpü toplama çalışmalarının önümüzdeki 5 yıl içinde başlaması bekleniyor.
Hazırlayan: Aysel Bozan
Kaynaklar:
– https://www.theguardian.com/science/2016/jul/04/space-junk-cleanup-mission-remove-debris-prepares-for-launch
– https://directory.eoportal.org/web/eoportal/satellite-missions/r/removedebris
– http://anonhq.com/russia-designs-spacecraft-that-will-blow-away-space-junk-from-the-earths-orbit/
Bu yazımız, sitemizde ilk olarak 17 Ocak 2017 tarihinde yayınlanmış, düzenlenerek tekrar yayına sunulmuştur.