şu anda Gökyüzünün herhangi bir yerinde, bir fırtınanın özünde, yıldırım oluşuyor.
Hayatınız süresince bir yıldırımın size çarpma olasılığı yaklaşık olarak 12.000’de 1’dir. Nadir olmasına rağmen, zaman zaman insan bir yıldırımın enerjisini açığa çıkarmasını sağlayacak en iyi hedeflerden biri olabiliyor. Her yıl kabaca 500 insana yıldırım çarpıyor, bu insanların da %90’ı hayatta kalmayı başarıyor. Bu yazımızda eğer yolunuz bir yıldırımla kesişirse devamında neler olacağını konuşacağız.
Yıldırım Nasıl Oluşur
Hâlâ nedenini tam olarak bilmememize rağmen, bilim insanları sebebin bulutların içindeki buz parçacıklarının çarpışması olduğunu düşünüyorlar. Buz parçacıklarının çarpışması, bulut içindeki negatif yükün haddinden fazla artmasına ve bulutun altında toplanmasına neden oluyor. Bahsettiğimiz negatif yük; elektronları ve yerin altındaki negatif yüklü tüm parçacıkları itebilecek kadar güçlü olabilir. Bu itme gücü yerin pozitif yüklü olmasına sebep olur.
Bu delicesine güçlü elektrik alan bulutun üstüne doğru karmaşa çıkarır. Bulutlar arasında ve bulutun yer ile arasında kuvvetli etkileşimler oluşturur. Yıldırım bu enerji boşalmasında ortaya çıkan denetimsiz bir güçtür. Yere yaklaşık saatte 300.000 kilometre hızla ilerleyen bu güç, yere 300 kV’lık bir enerjiyle çarpar.
Bahsettiğimiz bu enerji, endüstriyel enerjinin 150 kat fazlasına denk gelir. Hatta bu enerji bir nükleer reaktörün gücünü bile geçebilir. Gökyüzünde gördüğümüz mavimtrak beyaz sahte zikzakları yıldırım diye adlandırırız. Yıldırım yere çarptığında, yere gökyüzünde gördüğünüz bu tanıdık izi bırakır.
İlk Üç Milisaniye
Yıldırımın vücudunuzda ilerlemesi ve sizi çarpması tamıtamına üç milisaniye sürer.
Yıldırım size çarpıp vücudunuzu terkettiğinde, ardında sıklıkla üçüncü dereceden yanıklarla birlikte derin yaralar bırakır. Saçlarınız ve kıyafetleriniz uçlarından yanmış veya alev almış olabilir. Hatta üzerinizdeki kıyafetler, çevrenizdeki havanın aniden 27.700 dereceye kadar ısınmasıyla oluşan patlayıcı kuvvet yüzünden parçalanmış olabilir. Bahsettiğimiz sıcaklık Güneş yüzeyinin sıcaklığından beş kat daha fazladır.
Eğer üzerinizde kolye, piercing gibi bir metal eşya taşıyorsanız, metal eşyalarınız elektrik için bir iletken görevi görecek, aşırı ısınacak ve derinizi yakacaktır. Ve eğer yıldırım ayaklarınızdan çıkarsa, gücü ayakkabılarınızı parçalayacaktır. Bu elektrik boşalması sonucu kan damarlarınız patlayacak ve ısı deriniz üzerinde Lichtenberg şekillerinin oluşmasına sebep olacaktır. Vücudunuzda ağaç dalları gibi dallanıp budaklanan bu yara izleri elektriğin üzerinizde ilerlediği yolların bıraktığı izler gibidir. Kulak zarınız bir yıldırım çarpması durumunda yırtılabilir. Ve tabii ki çok fazla acı çekebilirsiniz. Kurbanlardan birinin deyimiyle: “binlerce eşek arısının size iğnelerini batırmasına benzer bir acı”dır bu.
Yıldırım Çarpmasından Sonra
Çarpıldıktan hemen sonra, yıldırım kalp ritminizin bozulmasına yol açtığından kalp krizine neden olabilir. Kalp krizi, yıldırım çarpması kurbanlarının ölüm sebeplerinin başında geliyor. Yıldırım kalp krizinin yanısıra, nöbetlere veya solunum durmasına da yol açabilir. Eğer elektrik akımı kemiklerinize girdiyse, gerçekten beyninizi pişirmiş olabilir. Bu durum ise büyük beyin hasarlarına ya da komaya girmenize neden olabilir. Çarpılma aynı zamanda geçici ya da kalıcı felçlere de sebep olabilir.
Ama olay burada bitmiyor.
Yıldırım çarpmasından sonra, bilim insanlarının henüz nedenini tam olarak anlayamadığı nörolojik hastalıklarla karşı karşıya kalabilirsiniz. Bazı bilim insanları bu hastalıklara yıldırımın içsel devrelerinizi bozmasının, hücre davranışlarınızı değiştirmesinin sebep olduğunu düşünüyor. Kişiliğinizde değişimlere, duygu durumunuzda dengesizliklere ve hafıza kayıplarına maruz kalabilirsiniz. Ayrıca kronik acılar ve Parkinson gibi kas seğirmeleri yaşamanız da mümkündür. Bazı durumlarda yıldırım çarpması süper yeteneklerin ortaya çıkmasına da öncülük edebilir.
Miami Üniversitesi’nde Nörolog Berit Brogaard‘ın Psychology Today’daki yazısı yıldırım çarpmasına maruz kalmış bir ortopedi cerrahının piyano çalmayı öğrenme dürtüsü geliştirdiğine dair bir olayı anlatıyor. Bahsedilen cerrah kazadan beri beyninde duyduğu gizemli seslerle bir şarkı bestelemeye başlıyor. Bu olaydan birkaç ay sonra kariyerini bırakıyor ve klasik müziğe yöneliyor. Bu ve bunun gibi olaylar bilim insanlarının kafasını karıştırmaya devam ediyor.
Brogaard’ın şu an test edilen teorilerinden birine göre, yıldırım çarpmasının sebep olduğu hücre ölümü beyni bir kerelik bir taşkına uğratıyor. Taşkının sebebi ise ölü hücrenin sinir taşıyıcılarının serbest kalması. Böylece nöronlar tekrar bağlanıyor ve beynin kazadan önce ulaşılamaz olan noktalarına ulaşılması sağlanıyor.
Havalı olmasına rağmen, bu kazadan sonra dâhi olabilmeniz için bir yıldırımdan ne kadarlık bir enerjiye maruz kalmanız gerektiğini hesaplayamazsınız. Yıldırım çarpmasına maruz kalmanın sonuçları ezici çoğunlukla acılı, güçten düşürücü ve hayatınız boyunca sizinle kalacak cinstendir.
Yıldırım çarpmasıyla karşı karşıya kalma ihtimaliniz düşük de olsa, bulutların ortaya çıktığını gördüğünüzde olta kamışlarınızı veya golf sopanızı bir kenara bırakıp kapalı ve güvenli bir yerlere gitmenizde fayda var.
Çeviren: Ece Özen
Bunları da okumalısınız, okumak güzeldir:
Elektrik Denen Şey De Ne?
Kısaca elektron akışı diyebiliriz. ...
Bağdat Pili Ve Gizem Fetişizmi
Uzun yıllar önce bulunan ve elektri...
Yeni Kuantum Malzemeler, Neredeyse Işık Hızında Elektrik İletiyor!
Fizikçiler, geleceğin "harika mater...
Yakıtı Mum Ve Buz Olan Ressam Robot
Isı, tıpkı elektrik gibi bir enerji...