Astronomi, bütün gök cisimlerinin ve yıldızlararası maddenin evrimini, fiziksel ve kimyasal yapılarını ve konumlarını inceleyen, bunlarla ilgili açıklamalar sunan bir bilim dalıdır.

Astronomi kelimesi Yunanca gök cismi anlamına gelen “astron” ile kanun, gelenek veya tayin etmek anlamına gelen “nomos” kelimelerinden türemiştir. Astronomi eski bir bilim dalı olmasının yanı sıra aslında yenidir de…

Biraz astronomi tarihine girecek olur isek; astronomiye karşı merak ilk olarak tarım faaliyetleriyle başlamıştır. Tarım yapabilmek için mevsimlerin zamanını önceden bilmeye yani takvim bilgisine ihtiyaç duyulmaktaydı. Özellikle eski Mısırlılar takvim hazırlamada çok ileriye gitmişlerdir. Takımyıldızlar sayesinde önce yönlerini bulan insanlar sonrasında takvimleri hazırlamışlardır.

Geçmişteki insanların tarım yapabilmek için gökyüzünü çok iyi bilmeleri gerekiyordu.

 

Astronominin gelişimi ile uygarlıkların gelişimi doğru orantılıdır. Çünkü bilimsel çalışmalar, evrendeki sistemlerden esinlenerek yapılmaktadır. Evren yanlış tanımlanırsa, teorik olarak öne sürülen fikirler de buna göre şekillenmek durumunda kalacaktır. Bu bakımdan somut ve gerçek veriler içermesi ve zaman içerisinde gelişen bir bilim dalı olması nedeniyle astronomi bir kat daha önemli hale gelmektedir. (TAŞCAN, 2013, 10)

Astronominin Diğer Bilimlerle İlişkisi

 

Astronominin diğer bilimler ile olan ilişkisi.

 

Astronomi; fizik, kimya, jeoloji, matematik ve diğer bilimlerin tam merkezinde yer alan ve bu bilimleri bünyesinde toplayan bir bilim dalıdır. Astronominin gelişimi ile diğer bilimlerin gelişimi birbiri ile paralellik gösterir. Eğer fizik, matematik, kimya gibi dersleri öğrencilere anlatmak isterseniz temelde astronomiyi kullanabilirsiniz. Örneğin kimya dersinde elementlerin nasıl oluştuğunu yıldız evrimi konusu ile anlatabilir; fizik dersinde Doppler etkisini, evrenin genişlemesi gibi konuları anlatırken astronomiyi fen eğitiminde rahatlıkla kullanabilirsiniz. Nasıl ki insan vücudunu tanımak için anatomi bilimine ihtiyaç var ise evreni anlamak için de astronomi bilimine ihtiyaç vardır.

Astronomi, kişiye doğru ve mantıklı düşünmeyi öğreten önemli bilim dallarından birisi olması nedeniyle dünyada fen bilimlerinin sevdirilmesi ve kavram düzeyinde bilgi kazandırılması için kullanılmaktadır. Astronomi; merak, hayal ve keşif duygularını güçlendirir.

(Telif: iStock)

 

Merak, hayal ve keşif duygularını güçlendiren, aynı zamanda bilimsel yöntem için alternatif bir yaklaşım sergileyen astronomi, ister gelişmiş ister gelişmemiş olsun tüm ülkelerin kalkınması için gerekli olan fen bilimlerinin anlaşılabilirliği ve yeni neslin fen ve mühendislik çalışmalarına teşviki için araç olarak kullanılmaktadır (Percy, 1998a). Bir bilim dalı olarak astronomi, soyut bilgilerin açıklanabilir somut verilerle gösterilebileceğini, bilimsel bilginin değişebilir olduğunu kanıtlayabilmektedir. Buna ek olarak Avrupa Astronomi Eğitimi Birliği (EAAE) astronomi eğitiminin önemi ile ilgili olarak, astronominin ulusal sınırlarının olmadığını ve gökyüzünün herkes için aynı olduğunu belirtmiş, bu yüzden astronomi eğitiminin uluslararası çalışma ve işbirliğine katkı sağladığını belirtmiştir.

Günümüzde çoğu teknolojik alet uzay teknolojisi sayesinde icat edilmiştir. Örneğin;

Kalp Pili: Uzaya gönderilen uydularla haberleşme için icat edilen uzun ömürlü piller, zaman ilerledikçe kalp yetersizliğinin tedavisinde üretilen kalp pillerinde kullanılmaya başlanmıştır.

Kablosuz Aletler: Ay yüzeyinde araştırma yapmakta kullanılmak için geliştirilen aletlerin kablosuz olması, günümüzde kullandığımız kablosuz aletlerin bulunmasını sağlamıştır.

Dondurulmuş Gıdalar: Astronot ve kozmonotların uzayda ihtiyaç duydukları uzun ömürlü ve dayanıklı yiyecekler için “dondurulmuş gıda” teknolojisi geliştirilmiştir.

Mikroçip: İlk modern mikroçip, Apollo isimli uzay aracının yönünü bulabilmesi için geliştirilmiştir.

Joystick: Bilgisayar oyunlarında kullanılan joystickler ilk olarak Apollo isimli uzay aracında kullanılmak üzere geliştirildi.

Uydu haberleşmesi ya da taşınabilir bilgisayarlar da uzay teknolojisinin bir ürünüdür. (Görsel telif: Los Angeles AFB)

 

Peki; ülkemizde ortaöğretimde astronomi eğitimi fen derslerinde nasıl işlenmektedir?

MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından yayınlanan ve 2017-2018 Öğretim Yılı, güz dönemi itibariyle öncelikle 5. sınıflarda ve peşine 6. 7. ve 8. sınıflarda uygulamaya giren Fen Bilimleri Programında astronomi konuları birinci ünite olarak karşımıza çıkmaktadır.

Tarihe dikkat ettiniz değil mi? 2017-2018 öğretim yılı ile astronomi, fen bilimleri programına birinci ünite olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tarihten öncesine gider isek, astronomi konuları fen bilimlerinin son ünite konuları olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu tarihten sonra burada büyük bir sorun ortaya çıkmıştır. Öncelikle, öğretmenlerimizin astronomi alanındaki bilgi eksikliklerini hissetmelerine ve konuya yönelik ihtiyaçlarını hatırlamasına sebep olmuştur. Öğrencilerle yapılan görüşmelerde ise; astronomi konularının eğitim-öğretim yılının sonlarına doğru olması ve yetişmemesi nedeniyle ya hiç işlenmediğini ya da hızlıca geçiştirildiğini ifade etmişlerdir. Buna bağlı olarak konuların işlenmesi sırasında hiç etkinlik yapılmadığını ve konuların düz anlatım yoluyla geçiştirildiğini ifade etmişlerdir.

Astronomi eğitimi vermeden önce öğrencilere sorular sorarım ve maalesef gelen cevaplar beni çok üzmektedir. Astronomi ile ilgili konuyu anlatan bir öğretmenin astronomi konusunda bilgi yetersizliği sonucu öğrenciler “doğru bilinen yanlış cevaplar” vermektedir.

Öğrencilere uzay teknolojisi üzerine anlatım yapar iken.

 

Sorulan sorulardan ve verilen cevaplardan başlıca birkaçı;

  • Kutup Yıldızı geceleri gökyüzünün en parlak yıldızı mıdır?

Öğrenci Cevabı: Evet! En parlak yıldızdır. Hayır, en parlak değildir. En parlağı Ay ya da Çoban Yıldızı’dır.

Doğru Cevap: En parlak yıldız değildir. Geceleri gökyüzünün en parlak 46. yıldızı Kutup Yıldızı’dır.

  • Teleskop çeşitleri nelerdir?

Öğrenci Cevabı: Aynalı, Mercekli, Radyo Teleskop

Doğru Cevap: Optik Teleskop, Radyo Teleskobu ve Uzay Teleskobu.

  • Yüzey sıcaklığı en fazla olan gezegen hangisidir?

Öğrenci Cevabı: En yakın Merkür ise en sıcağı da O’dur.

Doğru Cevap: Venüs.

  • Güneş Sistemi’nde Satürn’den başka diğer gaz gezegenlerin halkası var mıdır?

Öğrenci Cevabı: Tabii ki hayır!

Doğru Cevap: Evet vardır.

  • Dünya Güneş’e en yakın olduğu konumda kuzey yarım kürede hangi mevsim yaşanır?

Öğrenci Cevabı: Çok yakın olduğunda biz yanıyorsak, yaz yaşanır.

Doğru Cevap: Kış mevsimi yaşanır. Mevsimlerin oluşumu yakınlık uzaklık ile alakalı değil, Güneş’ten gelen ışınların açısı ile alakalıdır.

  • Burçlar karakterinizi belirleyebilir mi?

Öğrenci Cevabı: Evet, belirler ben inanıyorum. Özellikle Akrep burcu çok sinsidir.

Doğru Cevap: Çok ama çok uzaklarda yer alan bu yıldızlar ya da gök cisimleri sizin hayatınızı belirleyemez. Örnek verecek olursak; size en yakın olan gezegen Venüs’ün Dünya’ya olan uzaklığı ortalama 40 milyon km’dir. Venüs’ün size uyguladığı çekim kuvveti, elinizdeki telefonun uygulamış çekim kuvvetinden kat ve kat daha azdır.

Sorulan sorular ve verilen cevaplar uzatılabilir…

Özetle; astronomi eğitimi bir ülkede eğitim gören gençlerin bilim ve teknolojiye yönlendirilmesi, onların merak ve hayal güçlerini canlandırması açısından çok önemlidir. En gelişmiş ülkeler uzayda yaşam merkezleri kurmak üzere çalışmalarını sürdürmektedirler. Uzay madenciliği üzerine ciddi çalışmalar başlamıştır. Çok değil, belki de 20 yıl içerisinde insanlık Ay’dan sonra Mars’a ayak basacak. Biz de ülke olarak astronomi ve uzay konusunda eğitimi daha doğru vermeli ve uzay teknolojisi alanında kalifiyeli personel yetiştirmeliyiz. Çünkü;

Uzayda izi olmayanın, Dünya’da sözü olmaz.

Hazırlayan: Sinan Koçak
Editör: Kemal Cihat Toprakçı

Kaynaklar:
TANER Memduh Sami, MANAP Ömer, YETKİNER Raşit (2017). Ülkemizde Astronomi Etkinliklerinin Fen Bilimleri Programı Üzerine Olası Etkileri, Antalya

TAŞCAN Merve (2013). Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Temel Astronomi Konularındaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi, Malatya

Percy, J. R. (1998a). Astronomyeducation: An internationalperspective. L. Gouguenheim, D. McNally ve J. R. Percy (Editörler), New trends in astronomyteaching (s. 2-6). Cambridge, US:CambridgeUniversityPress.