Dünya’nın kütlesi Güneş’in kütlesine oranla çok daha düşüktür. Bu nedenle gezegenimiz, Güneş ve kendisi arasında kalan bir ortak kütle merkezi etrafında döner. Ancak Güneş’in kütlesi nedeniyle bu kütle merkezi Güneş’e çok daha yakındır. Bu yüzden algılarımız bize Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü söyler. Bu bilgi, teknik açıdan bakıldığında doğru değildir.

Sağduyumuz bize Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü söyler. Ancak aslında dünya tam olarak Güneş’in etrafında dönmüyor. Çünkü kütleleri olan tüm cisimler, aslında ortak bir kütle çekim merkezi etrafında dönerler.

Ortak Kütle Merkezi ve Bilim İnsanlarının Fikirleri

Yunan Filozof Aristo, hayatı boyunca Güneş’in Dünya etrafında döndüğünü iddia etmişti. Aristo’nun fikri 2000 yıla yakın bir süre kabul görmüştü. Ta ki Kopernik, Galileo, Kepler ve Newton gibi bilim insanları, bu söylemi yıkan gözlemler yapana dek… Bir süre sonra herkes Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü savunmaya başladı.

Ünlü Alman düşünür Goethe, Kopernik’in “Dünya, diğer tüm gezegenler gibi, Güneş’in etrafında döner” demesi üzerine; “Tüm keşif ve fikirler arasında, Kopernik’in doktrini kadar insan ruhuna büyük etkisi olan bir şey olmamıştır.” yorumunu yapmıştı.

Ancak durun bir dakika… Öyleyse neden ikili yıldız sistemlerinde birinin diğeri etrafında dönmesindense, ikisi de birbiri etrafında dönüyor? Aslında bu tarz sistemler de birbiri etrafında değil, ortak kütle merkezleri etrafında dönerler. Bu yüzden birbirleri etraflarında dönüyormuş gibi görünürler.

Ortak Kütle Merkezi: Dünya'nın Güneş Etrafında Hareketi
Ortak Kütle Merkezi

Öyleyse, Dünya ve Güneş de birbirlerinin ortak kütle merkezi etraflarında dönerler. Fakat Güneş, kütle olarak Dünya’dan 333 bin kat büyük olduğu için, Dünya – Güneş’in kütle merkezi Güneş’in dışına çıkamaz. Bu kütle merkezi, Güneş’in yakınında bir noktadadır. Etraflarında başka hiçbir gezegen ve kütle olmasaydı, Dünya ve Güneş’in bu teorik nokta etrafında dönmeleri gerekirdi.

Dünya Güneş’in Etrafında Mı Dönüyor?

Güneş Sistemi’nde 8 gezegen, bu gezegenler etrafında dönen yüzlerce uydu ve irili ufaklı sayısız gök cismi bulunur. Tümünün hareketi, bütün bu gök cisimleri tarafında oluşturulan ortak kütle merkezi etrafında gerçekleşir. Bununla birlikte Güneş Sistemi üyelerinin hepsi hareket halinde olduğu için bu kütle merkezi de sürekli hareket halindedir. Güneş, tüm Güneş Sistemi’nin kütlesinin %99,87’si oluşturur. Bu nedenle diğer tüm gezegenler tek eksende dizilse bile, kütle merkezi Güneş’in yalnızca 800.000 kilometre dışına düşer. Bu da Güneş’e en yakın gezegen olan Merkür’ün Güneş’e olan mesafesinin ancak %1,5’i kadardır.

Ortak Kütle Merkezi: Dünya'nın Güneş Etrafında Hareketi
Görsel Telif: SCIEPRO/Getty Images

Özetle; Dünya, Güneş ve tüm gezegenler Güneş Sisteminin sürekli yer değiştiren kütle merkezinin etrafında dönerler. Güneş’in kendisi de bu nokta etrafında döner ve bu nokta kendi merkezine çok yakın olduğu için, Güneş yalpalama hareketi yapıyor gibi görünür. Bu yalpalanma etrafında gezegen olan tüm yıldızlar için geçerlidir. Bu yalpalanmanın miktarı ise bize gezegenleri keşfetme konusunda ipucu verir. Bir dış gezegeni tespit etmek çok zordur. Ancak bir yıldızın hareketinde yalpalanma varsa, etrafında bir başka kütlenin, yani gezegenin olduğu çıkarımı yapılır. Buradan hareketle pek çok dış gezegen (ötegezegen) bulunmuştur.

Not: “Gezegenler etrafında dönen uydular” ifadesi de bu yazının kapsamına girer. Aslında uydular da gezegenlerin etrafı yerine, gezegen ile olan ortak kütle merkezleri etrafında dönerler.

Yazar: Uğur Çontu
Editör: Kemal Cihat Toprakçı

Kaynaklar ve Referanslar:

  1. Planetary motion: The history of an idea that launched the scientific revolution. (n.d.). Retrieved March 22, 2021, from https://earthobservatory.nasa.gov/features/OrbitsHistory
  2. Technically, Earth does not orbit around the sun. (n.d.). Retrieved March 22, 2021, from https://www.realclearscience.com/blog/2014/08/technically_the_earth_does_not_orbit_the_sun.html