Satürn sisteminde neye el atsak bir gariplik ve gizemle karşı karşıya kalıyoruz. Güneş Sistemi’nin altıncı gezegenini bu farklılığa iten yalnızca buzdan oluşan muhteşem halka yapısı değildir, uydularının da buna fazlasıyla katkısı var.

Öyle bir uydu düşünün ki, hem küçük, hem pürüssüz, hem de yumurta biçiminde olsun. Evet, böyle bir uydu var ve adı Meton (Methone).  Satürn yörüngesinde dolanan uydu hakkında fazla bir şey bilmiyorsanız yalnız değilsiniz çünkü kendini şu ana kadar fena sakladı. Onun hakkında bilinenler fazlasıyla kısıtlı ve keşfi sadece 13 yıl öncesine dayanıyor.

Keşfedildikten sonra ona geçici olarak  S / 2004 S 1 ismi verildi. Ay’ın keşfedildiğinde fazlasıyla küçük olduğu fark edilmişti ve bu yüzden ilk tespitlerde zar zor görülebilen hafif bir ışık noktası olarak göze çarptı. Meton, Cassini misyonunun başında keşfedildiği ilk aydı.

1 Haziran 2004 tarihinde Cassini uzay aracı tarafından kaydedilen bu zaman aralıklı görüntüde, Meton’un hareketi görülüyor. Telif: NASA

 

Meton keşfedildiğinden beri iki kez ziyaret edildi. Bu bile gerçekten güzel bir başarı çünkü Meton’un kaliteli bir fotoğrafını elde etmek sanıldığı kadar kolay değil. Cassini’nin bir cisim üzerinde kaç piksel elde edebileceği o cisme olan yakınlığına bağlı. Cassini’nin herhangi bir nesne üzerinde piksel başına 3 kilometrelik bir çözünürlük elde etmesi için, yarım milyon kilometreyi geçmesi gerekir. Bu çok zor değil. Fakat Meton’un sadece 3 km’lik çapını düşündüğümüzde işinin ne kadar zor olduğunu anlarız. Bu yüzden Meton’un yarım milyon kilometre uzağında kalsaydı hiçbir ayrıntıyı göremeyecekti.

Kaba bir tahminle Dünya’nın 100 piksellik bir görüntüsü onu kaliteli bir şekilde görmeye yetecektir. Meton gibi bir uydudan 100 piksellik bir görüntü elde edebilmek için Cassini’nin Meton’a 5000 km mesafeden daha yakın olması gerekir ki,  bu bir uzay aracı için çok yakın bir mesafe! Cassini’nin bir görüntü almak için hedeflediği cisme 5000 km mesafeden daha yakın olması pek sık rastlayacağımız bir durum değildir.

Meton ilk keşfedildiğinde onun hakkında hiçbir şey bilmiyorduk fakat Cassini ona yaklaştıkça kendisinin ne kadar garip bir uydu olduğunu söyleyiverdi.   İlk olarak görülen yumurta biçimindeki şekliydi, daha sonra bu dış yüzeyinin neredeyse kusursuz bir biçimde pürüssüz olduğunu öğrendik. Normalde 200 km yarıçapın altındaki gökcisimlerinde kraterler, derin çukurlar ve büyük hasarlar meydana gelir. Ayrıca neredeyse hemen hemen hepsi patates gibidir. Oysaki  yalnızca 3 km çapındaki Meton,  muntazam bir biçimde kendini muhafaza etmeyi başarmış.  Bunu nasıl koruduğu ile ilgili açıklamalar elbette var.

Meton - Methone
Cassini tarafından alınan Meton’un yakın çekim görüntüsü. (NASA/JPL/SSI)

 

En olası durum Meton’un yüzeyini sürekli değiştirdiğinden ileri geliyor olabilir.  Böyle bir şey ise uydunun derin bir döküntü tabakası ile kaplı olması halinde mümkün olabilir. Pandora ve Telesto gibi Satürn’ün diğer uyduları da bu şekilde pürüzsüz bir yüzey sergilemektedirler ve bu nedenle aynı durum bu uyduların tamamı için geçerli sayılabilir.

Meton’un bir diğer şaşırtıcı özelliği ise bazı alanlarının daha koyu görünmesidir.  Bilim insanları, yüzeyinin buz tüylerinden oluştuğunu,  bu tüylerin de kraterlerin eksikliğini açıklayacak kadar hareketli olabileceği ihtimali üzerinde duruyor. Herhangi bir krater izlerini silmek için, bu tüy kadar hafif maddelerin yüzeyde akabileceği düşünülüyor.

Bazı dünyalarda  kraterleri doldurabilecek lav akışlarını ve diğer volkanik olayları yaratmak için yeterli iç ısı vardır.  Bazılarında ise bu etkilerin kanıtlarını ortadan kaldırmak için yağmurlar yağar veya aşınmaya karşı güçlü rüzgarlar oluşur. Kim bilir belki Meton’da olan da tam olarak budur! İhtimaller var ancak neyin tam olarak doğru olduğunu bilmiyoruz.

Daha detaylı yapılacak araştırmalar bu uydunun niçin yumurta biçiminde olduğunu, yüzeyindeki hasarı örtmek için neyi ortaya attığını ve yüzeyini nasıl bu kadar pürüssüz tutabildiğini gösterecek. Onun hakkında öğrendiğimiz bilgiler çok taze ve daha çok değişecek gibi görünüyor!

Taner Göçer

https://saturn-archive.jpl.nasa.gov/science/moons/methone/
https://en.wikipedia.org/wiki/Methone_(moon)
http://www.planetary.org/
https://www.newscientist.com/