Geceleri gökyüzüne baktığımızda, eğer ışık kirliliği olmayan bir yerde isek binlerce yıldız görürüz. Bu binlerce yıldız arasında bazıları diğerlerinden belirgin derecede parlaktır ve hemen göze çarparlar.

Daha önce “Yakınımızdaki Yıldızlar” yazı dizimizde olduğu gibi, gece göğünün bu en parlak yıldızlarını size tanıtmaya çalışacağız.

Bu yazı dizimizde, özel konumlarından dolayı veya “yakınımızdaki yıldızlar” arasında yer aldıkları için daha önce haklarında yazdığımız; Vega, Betelgeuse, Castor, Alpha CentauriCapella, Procyon gibi oldukça parlak yıldızlara tekrar yer vermeyeceğiz. Bu yıldızlar hakkında bilgiyi, üzerlerine tıklayarak sitemizden alabilirsiniz.

•••

Arcturus; Venüs, Jüpiter, Satürn gibi gezegenleri bir kenara bırakırsak, Sirius, Alpha Centauri ve Canopus‘tan sonra gökyüzündeki en parlak dördüncü yıldızdır. Parlaklığının sebebi, bize yaklaşık 36.5 ışık yılı gibi nispeten yakın bir konumda olmasının yanısıra, bir dev yıldız olmasından da kaynaklanıyor.

Kütlesi Güneş’ten sadece %10 fazla olmasına rağmen, kırmızı dev aşamasına girmeye başlamış olan Arcturus, bu aşamaya giren her yıldız gibi “şişmeye” başlamış durumda. Sağlıklı günlerini yaşadığı anakol evresindeki çapı Güneş ile hemen hemen aynı olmasına rağmen, şu anda Güneş’ten 25 kat daha büyük bir çapa sahip. Rengi de, yavaş yavaş turuncuya doğru dönüşmeye başlamış.

arcturus_gregparker
Arcturus’un teleskopla alınmış bir görüntüsü (Telif hakkı; Greg Parker).

Renginin bu şekilde turuncuya kaymasının nedeni, şiştikçe yüzey alanının genişlemesi ve buna bağlı olarak yüzey sıcaklığının düşmesi. Arcturus şu anda yaklaşık 4.000 santigrat derecelik bir yüzey sıcaklığına sahip. Ancak, çapı Güneş’ten 25 kat büyük olduğu için ışınım gücü Güneş’ten yaklaşık 160-190 kat daha fazla. Yıldızı bu haliyle anakol yıldızları ile kırmızı dev yıldızlar arasındaki geçiş dönemi sayılan bir “turuncu dev” olarak kabul etmemiz yanlış olmaz.

Gelişimi

Günümüzden yaklaşık 1 milyar yıl önce Dünya göklerinde zorlukla görülebilen, soluk bir yıldız olan Arcturus, artık en parlak yıldızlardan biri haline geldi. Arcturus kütlesindeki (1.1 Güneş kütlesi) bir yıldızın ömrü yaklaşık 6 milyar yıl kadardır. Şu anda 4.5 milyar yaşında olan yıldız, ömrünün sonuna oldukça yaklaşmış durumda.

Önümüzdeki birkaç yüz milyon yıl içinde Arcturus’un parlaklığı giderek daha da artacak. Çapı Güneş’in 100 katından fazla hale gelecek ve Güneş’in 500 katına varan oranda ışıma gücü artacak. Bu durumda gökyüzünde şu an olduğundan çok daha parlak hale gelecek ve belki de Dünya göklerinin en parlak yıldızı olacak.

Buraya kadar yazdıklarımızdan Arcturus’un ömrünün sonuna yaklaşmış “yaşlı” bir yıldız olduğunu anlamışsınızdır. Ancak, bu yıldız yaşlılığının henüz başlangıcında ve ölmek üzere olan yıldızların tipik hali olan “kırmızı dev” aşamasına yeni yeni giriyor. Dolayısıyla bilim insanlarının “yıldız evrimi” araştırmaları için, yakınlığının da sayesinde canlı bir laboratuar konumunda.

arcturuskonum1424
Büyük Ayı’yı (Büyük Kepçe) kullanarak Arcturus’un rahatlıkla bulabilirsiniz. Bu görüntü, 24 haziran tarihinde saat gece 01:00’da İstanbul’daki konumuna aittir.

Şimdiye kadar yapılan araştırmalarda Arcturus’un bir gezegen sistemine sahip olduğuna yönelik bir kanıt bulunamadı. Buna ek olarak, çevremizdeki birçok yıldız “ikili” sistemler şeklinde bulunurken, Arcturus’un bir eşi bulunmuyor. Yani o da Güneş gibi bir tek yıldız.

Olası Yaşam

Arcturus, 4 milyar yıl kadar süren anakol dönemi sırasında yaşam için elverişli olabilecek dost canlısı bir yıldızdı aslında. Bu süre içerisinde yıldızın yaşam kuşağında sıvı suya sahip karasal gezegenlerde yaşam filizlenmiş ve gelişmiş olabilir. Ancak, son birkaç yüz milyon yıl içinde oldukça şişip yaydığı ısı radikal biçimde artan yıldızın çevresindeki yaşam barındıran olası gezegenler kavrulmuş olmalı. Dolayısıyla artık Arcturus’un yaşama ev sahipliği yapan bir yıldız olduğu düşünülmüyor.

Arcturus’un çevresindeki gezegenlerde yaşamın var olabilmesininin tek bir yolu olabilir: Eğer burada gelişen “olası” canlılar teknolojik yönden gezegenlerarası yolculuk yapabilecek duruma gelmişler ise, yıldızdan daha uzakta olan ve yaşam için uygun oranda ısı almaya başlayan daha uzak gezegenlere göçmüş olabilirler. Bu durumu, bizim 1-2 milyar yıl içinde Güneş’in gezegenimizi kavurmaya başlayacağı dönemlerde Mars’a, jüpiter’in veya Satürn’ün uydularından birine göçmek zorunda kalışımız gibi değerlendirebilirsiniz. Tabi bu anlattıklarımız sadece bir senaryo. Arcturus’un çevresinde şu ana kadar bir gezegen bulamadığımız gibi, burada zeki bir yaşamın evrildiğini de söyleyemeyiz.

Gelecek

Daha önce de belirttiğimiz gibi bu yıldızın şişmesi önüzdeki 1-2 milyar yıl boyunca devam edecek ve parlaklığı Güneş’in 500 katından fazla hale gelecek. Ardından yavaşça dağılarak bir gezegenimsi bulutsuya dönüşerek, bu bulutsunun merkezindeki sıcak, parlak bir beyaz cüce olarak hayata veda edecek. Bu olduğunda, Arcturus çıplak gözle görülebilen ve oldukça büyük bir alan kaplayan bir gezegenimsi bulutsu olarak gökyüzünü süsleyecek. Sonraki birkaç milyon yıl içinde ise bu gezegenimsi bulutsu da yavaşça genişleyip solgunlaşacak ve nihayetinde gözden kaybolacak. Geriye kalan beyaz cüce ise daha onlarca milyar yıl boyunca sıcak kalmaya ve kendince parlamaya devam edecek.

Hazırlayan: Zafer Emecan