Satürn’ün pek çok uydusu gibi Tethys de neredeyse tamamen su buzundan oluşur. Nedeni bilinmez ama bu gezegenin hangi uydularına el atarsanız atın bir ilginçlik veya bir sıradışılık ile karşı karşıya kalıyoruz. Gezegenemi çektiler bilinmez ama her uydunun ayrı bir hikayesi var.

Satürn’ün 1.000 km çapı ile orta boylu en büyük aylarından birisi olan Tethys, Giovanni Domenico Cassini tarafından 1684 yılında keşfedildi.  Cassini, 1684’te yapmış olduğu bu gözlemini Dione uydusu ile süslemişti. Zira iki uydu beraber bulundu.

Cassini ayrıca 1671 ve 1672 yılları arasında Satürn’ün diğer uyduları Iapetus ve Rhea’yıda keşfetti. Cassini, bulduğu dört yeni uyduyu Fransa Kralı XIV. Louis’i onurlandıran “Louis’in yıldızları” olarak isimlendirdi.

Giovanni Domenico Cassini’nin temsili bir resmi. Cassini ömrü boyunca astronomide önemli keşiflere imza attı.

 

Satürn’ün uyduları arasında Enceladus’tan sonra en parlak uydu olan Tethys, su ve buz ile kaplı olabileceği ihtimali üzerinde durulan uydulardan bir tanesidir. Yapılan araştırmalar uydunun buz ve kayadan oluştuğunu doğrulamıştır.

Buzla kaplı olduğu da araştırmacılar tarafından teyit edilen uydunun yüzeyinde az miktarda kimliği belirsiz koyu renkli malzeme de mevcuttur.  Yapılan araştırmalar sonucunda karanlık malzemenin, Satürn’ün uyduları Iapetus ve Hyperion‘un yüzeyinde de gözlenen malzeme ile aynı spektral özelliğe sahip olduğu gözlemlenmiştir. Bu madde için en muhtemel aday hematit ve nanofaz demiridir. Mimas, Dione ve Rhea uydularına, buzlu sudan oluşma özelliği ile benzerlik gösteren Tethys, adını  yunan mitolojisinden almıştır.  Uydunun isminin doğru sıfat formu Tethyan olmasına rağmen diğer formlarda kullanılır. Tethys, Güneş Sistemindeki en büyük 16. uydudur.

Tethys
Tethys’in yüzeyinden bakıldığında görülebilecek olası manzaranın bir sanaçtı tarafından tasviri.

 

Yaklaşık 200 yıldır Satürn’ün uyduları, gezegenden uzaklıklarına göre sayısal olarak adlandırıldı. Bulunduğu sıraya göre üçüncü olan uydu, bu nedenle Saturn III olarak da isimlendirilir.  Tethys, Satürn uydularının büyüklük sıralamasında beşinci sıradadır.  Gezegene yaklaşık 295.000 km mesafede bulunan uydu, sürekli gezegenin manyetosferindeki enerji parçacıkları (elektronlar ve iyonlar) tarafından istilaya uğruyor.

Tethys’in atmosferi yoktur ve bir yüzünü sürekli olarak ana gezegenine doğrultur. Satürn’ün halkaları etrafındaki bir turunu dünya zamanı ile 1888 günde tamamlar. Ortam sıcaklığı eksi 187 derecedir.

Tethys
Tethys, Satürn’ün halkaları ve halkaların gezegen üzerinde oluşturduğu gölge. Kaynak: NASA

 

Tethys üzerindeki çukurlar şaşırtıcı bir biçimde gezegenin düzlüğü ile muhteşem bir uyum içerisindedir.  Tethys üzerindeki çarpışmaların belirtisi nispeten küçüktür fakat Güneş Sistemi’ndeki en büyük kraterlerden birisi olan “Odysseus” uydunun beşte ikilik  bölümünden fazlasını kaplıyor.  Çapı yaklaşık 400 km olan krater neredeyse Mimas uydusunun büyüklüğündedir.

Büyük bir graben olan Ithaca Chasma ise ayın kuzey kutbundan güney kutbuna kadar uzanıyor. Yaklaşık 100 km genişliğinde ve 2000 km uzunluğunda olan Graben gezegenin neredeyse dörtte üçüne yayılıyor.  Grabenin, Ay’ın öbür tarafında uzanan Odysseus kraterini oluşturan etki her ne ise, onu da bunun oluşturabileceğine dair ciddi şüpheler var.

Cassini tarafından alınan Ithaca Chasma’nın güneye uzanan tarafı. Fotoğraf: NASA

 

Bir başka olası açıklama ise, yüzeyin iç kısımdan önce donmuş olabileceği ve bunun üzerine kabuğu kıran bir genişlemeye yol açabileceği ihtimalidir. Bu iki büyük çukurun yüzey ile ilişkisi olabileceği düşünülüyor  zira  yüzeyin küçük bir kısmı, buz volkanı kökenli düz ovalarla kaplanmış durumda.  Tethys’te aynı zamanda ay denizlerine benzer yapılara da sıkça rastlanıyor.  Bu bölgelerde yapılan incelemeler bize gösteriyor ki, su ve amonyak katı halden sıvı hale geçip yüzeyde akarak eskimiş çarpma izlerini ortadan kaldırıyor.

Tethys’e, Pioneer 11 (1979), Voyager 1 (1980), Voyager 2 (1981) ve 2004’ten beri Cassini tarafından birçok kez uzay sondaları tarafından ziyaret gerçekleştirildi. Tethys hakkında yapılan son araştırmalar şunu gösteriyor ki bu uydu daha cazibeliğini koruyacağa benziyor. Ne kadar ihtişamlı ve bize karşı çekinik dursa da onun sır perdesini aralamak için daha çok keşif yapmamız gerektiğini iyi biliyoruz.

Taner Göçer

https://www.space.com/20746-tethys-moon.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Tethys_(moon)