Merkür, Güneş Sistemi’nde ilk sırada yer alan gezegendir. Ancak, geçtiğimiz yüzyılda yörüngesinde yaşanan düzensizlik, tıpkı benzer nedenle keşfedilen Neptün gibi başka bir gezegenin varlığına yönelik şüphelere yol açıyordu.

Evrenin bildiğimiz her noktasında gezegenler, galaksiler ve diğer gök cisimlerinin yörüngeleri uzay-zaman eğrileri sayesinde belirlenir. Evrendeki her gezegen sistemi içerisindeki gezegenler, bir yıldızın uzay-zaman eğrisi sayesinde yollarına devam ederler. Örneğin yaşadığımız Güneş Sistemi’ndeki her gezegen, Güneş adında bir yıldızın uzay-zaman eğrisi üzerinde yol alır.

Eğer varsa, gezegenlerin uyduları da, gezegenlerin uzay-zaman eğrilerinde yol alır. Örneğin uydumuz Ay, dünyamızın uzay-zaman eğrisinde yol almaktadır. Fakat 150 yıl önce gezegenlerin yörüngeleri hakkındaki açıklama, Newton’un kanunlarına ve kütle-çekimi kuvvetine dayandırılıyordu. Gök bilimciler o zamanlarda, Merkür‘ün yörüngesinin bildiğimiz Newton kanunlarına uymadığını gözlemlediler.

mercury
Merkür’ün yörünge hareketi, uzun süre boyunca astronomların kafasını karıştırmış ve farklı açıklama arayışlarına yönlendirmiştir.

 

Merkür’ün yörüngesi uzun bir elips şeklindedir ve kusursuz bir çember çizmez. Bu nedenle Merkür’ün Güneş’e en yakın olduğu mesafe 46 milyon kilometre iken, en uzak olduğu mesafe ise yaklaşık 70 milyon kilometredir.

Bundan 150 yıl kadar önce Newton’un kanunları eksiksiz kabul görülürken gök bilimciler, Merkür’ün yörüngesini Newton kanunlarıyla hesaplamak istediklerinde bir sorun fark ettiler. Gök bilimciler, Güneş’i gördüğümüzde Merkür’ün geçişini de görebileceğimiz kesin zamanı tahmin etmeye çalıştılar ancak bir türlü doğru hesaplayamadılar.

Newton kanunlarını kullanarak defalarca hesaplamalar yaptılar ancak hepsinde ufak bir farkla hata yapıyorlardı. Bu hatanın sebebinin bir türlü açıklanamaması üzerine gök bilimciler sorunun çözümü için bir gezegen uydurdular ve adını da ”Vulcan” koydular.

Vulcan
1846 yılında olası görülen Vulcan gezegeninin yörüngesini göstermek için yapılmış olan bir ilüstrasyon. (Telif: Colby, Hall. Rochester, N.Y. E. Jones & G.W. Newman)

 

Gök bilimcilere göre hatanın sebebi, güneş sisteminde, Dünya’dan hiçbir zaman görünmeyen Vulcan Gezegeni’nin Merkür’ün yörüngesinden ufak bir miktar sapmasına neden olan çekim kuvvetiydi. Bu nedenle gök bilimciler on yıllarca Vulcan Gezegenini aradılar ancak bulamadılar. Çünkü Vulcan Gezegeni hiç var olmamıştı. Merkür’ün yörüngesindeki sapmanın sebebi ancak uzun yıllar sonra ilk olarak Einstein’ın bahsedeceği uzay-zaman eğrileriydi.

Merkür’ün tuhaf yörüngesini uzay-zaman eğrileri açıklayabiliyordu. Merkür’ün güneşe yakınlığından dolayı, bu gezegen uzay-zaman bükümünden çok fazla etkileniyor ve tuhaf bir yörünge oluşturuyordu. Bu nedenle Vulcan’ın gerçek olmadığı; gezegenin hayal edilişinden 100 yıl sonra, yazının başında da bahsettiğimiz Einstein’ın görelilik teorisine bağlı uzay-zaman eğrileri sayesinde anlaşılmış oldu.

Kemal Cihat Toprakçı

Not: İlk olarak 14 Haziran 2014 tarihinde yayınlanmış olan bu yazımız, güncellenerek tekrar yayınlanmıştır.

https://www.loc.gov/resource/g3180.ct003790
https://www.smithsonianmag.com/smart-news/why-everyone-went-wild-goose-chase-looking-planet-vulcan-180964822/