Bazı gün doğumları sırasında gökyüzünde parlak bir veya birkaç yıldız kendini belli eder. Gün doğdukça kaybolan tüm yıldızların aksine, oldukça parlak bir biçimde gökyüzünde görünürler.

Bazen bu yıldız veya yıldızlar o kadar parlaktır ki, çoğu insan bir yıldızın bu kadar parlak görünebileceğine inanamaz. En fazla UFO ihbarı da böyle zamanlarda yapılıyor. Çünkü, gökyüzündeki çok parlak bir yıldıza uzun süre dikkatlice bakarsanız, hareket ettiği izlenimine kapılırsınız. Dolayısıyla, hareket eden aşırı parlak bir cisim varsa bu UFO olmalıdır değil mi? Değil

Gördüğünüz aslında bir yıldız değil!

venus-gundogumu
Sabahları gördüğünüz “parlak yıldız” o kadar güçlü bir ışıltıya sahiptir ki, çoğunlukla UFO zannedilir.

 

Aslında bu bir yıldız da değil, çoğunlukla Venüs, Satürn, Mars ya da Jüpiter gezegenidir. Televizyona çıkıp sabahtan akşama Merkür’den bahseden astrologların hiçbiri görmemiş, görünebildiği zamanlarda yerini dahi bilmedikleri için gösteremeyecek olsalar da, dikkatlice gözlemleyenler bunlar arasında “biraz daha soluk olarak” Merkür‘ün de zaman zaman yer aldığını bilir.


Uzun yazı okumak istemeyen okurlarımıza söyleyelim ki, şu an ve önümüzdeki aylarda (Haziran 2020 – Ocak 2021 arası) sabaha karşı, Güneş doğmadan hemen önceden başlayarak gün doğumu sırasında görülen doğu ufkundaki çok parlak yıldız, aslında bir yıldız değil. Gökyüzü aydınlandığında dahi, sabah saatlerinde en doğuda, çok parlak biçimde Venüs gezegenini göreceksiniz. Eğer keskin gözlere veya bir dürbüne sahipseniz, hava aydınlanırken ufka çok yakın konumdaki Merkür‘ü de görmeniz mümkün.

Venüs (Çoban Yıldızı), yörüngesinin Güneş’e oldukça yakın olmasından ötürü gökyüzünde de Güneş’e yakınlarda bulunur. Bu yüzden gün doğum ve batımları sırasında sıklıkla Venüs’ü görürüz. İşte, en aşırı parlaklık da Venüs tarafından sergilenir.

Jüpiter’in durumu ise daha rastlantısaldır ve oldukça parlak olsa da, Venüs kadar değildir. Çünkü bir dış gezegen olduğundan, gökyüzünde herhangi bir yerde bulunabilir. Venüs ise Güneş’ten belirli bir miktar kadar uzakta olabilir. (2020 yaz ve sonbahar aylarında Jüpiter ve Satürn gezegenleri, Güneş battıktan hemen sonra doğu ufkunda oldukça parlak şekilde görülebilir.)

5 Temmuz 2020 tarihinde, saat 04:30’da doğu ufkunda görülen Venüs gezegeni. (Görsel, Starry Night Pro Plus 8 yazılımı ile Antalya’dan alınan gerçek zamanlı gökyüzünü gösteriyor.)

 

Her şey çok basit bir geometrik olaya dayanıyor. Venüs bir iç gezegen olduğu için, yani Dünya ile Güneş arasında bir yörüngeye sahip olduğu için biz Dünya’dan baktığımızda Venüs’ün yörünge hareketini ayırt edebiliriz. Yani Venüs yörüngesi etrafında nasıl Güneş’in etrafında dolanıyorsa, gökyüzünde de Güneş’in etrafında benzer şekilde dolanır.

Venüs; zaman zaman Güneş’in önünden geçerken, zaman zaman arkasında kalır. Aynı şekilde bu dolanma hareketi sırasında bize göre Güneş’in sağında veya solunda da kalabilir. Bu sebeple Ay gibi evreler gösterirken, ayrıca bu hareketi ile bir gezegen olduğunu anlamamıza imkan verdiği gibi bize onun Jüpiter olup olmadığını anlamamıza da imkan sağlar.

Aşağıdaki görselde Venüs ile Dünya’nın yörüngeleri arasında bir üçgen görülüyor. Buradaki alfa açısı bize Venüs’ün gökyüzünde Güneş’ten kaç derece uzakta olduğunu verir. Dikkat ederseniz bu açı hiçbir zaman belirli bir değerin üzerine çıkamaz, yani Venüs gökyüzünde Güneş’ten en fazla belirli bir derece uzakta görülebilir. Bunun aksine Jüpiter bir dış gezegen olduğu için gökyüzünde Güneş’ten olan görsel uzaklığında bir sınırlama yoktur.

Yukarıdaki görselde verilen açı en büyük açı değeri değildir! En büyük açı değeri için Venüs’ün bulunduğu yerdeki açı 90 derece, yani teğet olmalıdır.

Dolayısıyla bir gün batımı sonrasında görüldüğü dönemlerde, Venüs asla doğu ufkunda görülmez (gün doğumu sırasında görüldüğü dönemlerde de asla batı ufkunda görünmez). Çünkü açısal uzaklığı buna el verecek kadar fazla değildir. Eğer doğu ufkunda parlak bir yıldız görüyorsanız bu Jüpiter’dir. Peki ya Jüpiter de yörüngesindeki konumu sebebiyle Venüs ile yakın görülüyorsa, o zaman hangisinin hangisi olduğunu nasıl ayırt ederiz?

Bu durumda da parlaklıklarına bakmamız yeterli, Venüs gökyüzünde Jüpiter’e oranla daha parlak görünür. Dolayısıyla parlak olan Venüs’tür diyebiliriz.

Yukarıdaki görselin bir diğer sonucu da Merkür‘ün gökyüzündeki hareketidir. Merkür daha küçük bir yörüngede dolandığı için onun Güneş’ten olabilecek en büyük açısal uzaklığı Venüs’ten de küçüktür. Dolayısıyla Merkür’ü asla kuzey veya güney ufkunda göremeyiz. Eğer gökyüzündeki onca parlak gök cismi arasından Merkür’ün hangisi olduğunu tahmin etmek istiyorsak, Güneş’e yakın bir yerlere bakınmakta fayda var. (Bkz. aşağıdaki infografik)

Buradan da bir diğer sonuca ulaşıyoruz, yalnızca gün batımında görünmedikleri. Yörüngeleri dolayısıyla bir taraftayken Güneş’in solunda diğer taraftayken ise sağında kalırlar. Haliyle ya gün doğumu öncesinde Güneş’ten önce doğarlar ya da gün batımı sonrasında Güneş’ten hemen sonra batarlar. Fakat biz genelde gün doğmadan önce uyanık olmadığımız için daha sıklıkla gün batımında görmeye alışkınız. Halbuki benzeri şekilde gün doğumu sırasında görmek de mümkündür.

Bu gezegenleri bir teleskop ile görüntüleyebilir, bu teleskoba bağladığınız iyi bir fotoğraf makinesi ile çok detaylı olmasa da rahatlıkla fotoğraflayabilirsiniz (usta astrofotoğrafçılar oldukça detaylı fotoğraflayabilir). Aynı zamanda, gezegenler parlak olduğundan dolayı ortalama büyütme gücüne / lenslere sahip fotoğraf makineleri ile fotoğraflayabilirsiniz. Hele ki, bir takip sistemine sahipseniz, gezegenleri çok daha iyi biçimde görüntüleyip fotoğraflamanız da biraz çaba sarfedip ustalaştığınızda mümkün olacaktır.

Eğer gökyüzünde gördüğünüz bu parlak yıldız veya gezegenin ne olduğunu tanımlamakta zorlanıyorsanız Stellarium gibi ücretsiz programlardan faydalanabilirsiniz. Üstelik bu programların mobil sürümleri de olduğundan o anda ne olduğunu kontrol edebilirsiniz.

Hazırlayan: Ögetay Kayalı
Geliştiren: Zafer Emecan

Bu yazımız, ilk olarak Şubat 2016 tarihinde sitemizde yayınlamış olup, her yıl yaptığımız gibi gökyüzünün durumuna uygun biçimde güncelenerek tekrar yayına sunulmuştur.