Türkiye’nin Astronot Projesinin Kısa Tarihi

Türkiye’nin Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) bir astronot gönderme isteği yeni değil. Bu çabanın ve çalışmaların arkasındaki önemli isimlerden biri olan Prof. Dr. Lokman Kuzu, sizler için Türkiye’nin uzay ajansı ve astronot gönderme çalışmalarını anlattı. Kendi ağzından dinleyelim:

2017 ortaları idi. O zamanki Sanayi ve Teknoloji Bakanımız Faruk Özlü, ben de TÜBİTAK Uzay Enstitüsü’nün başındayım. Bir gün Japonya Uzay Ajansı (JAXA) onu ziyarete gelmiş. Bakan Bey’le görüşmüşler ve sizin için ne yapabiliriz diye sormuşlar. Bakan Bey beni aradı. “Bunlardan ne isteyebiliriz?” dedi. Ben 2012 yılında JAXA’yı birkaç defa ziyaret etmiştim. O zaman TÜRKSAT 4A ve 4B uydu projelerinden dolayı Kamakura’da çalışıyordum.

JAXA’nın yeri Tsukuba’da. Tokyo’nun kuzey doğusunda. Deprem dolayısıyla tsunami yaşanan Sendai şehrine yakın bir yer. JAXA’nın burda astronot eğitim yerleri var. Bunu bildiğim için Bakan Bey’e, “Sayın Bakanım, 2023 yılı geliyor. 100’üncü yılımız. Şimdiye kadar 516 astronot (kozmonot, taikonot dahil) uzaya gitmiş. Türkiye’den de bir kişi gidebilir. Bu eğitimi onlar verebilir” dedim. Bakan Bey JAXA ile konuşmuş, sonrasında biz irtibatı kurduk. Tübitak Uzay’dan Sadık Murat Yüksel yazışmaları yaptı. Birkaç hafta sürdü diye hatırlıyorum. Sonuçta bize şunu dediler:

“Evet bizim bir eğitim yerimiz var. ISS üzerinde de KİBO modülü bize ait. Ancak buraya giden japon astronotların bir kotası var. Bu kotayı bir Türk vatandaşının kullanması için Abe Shinzo’nin izin vermesi lazım”.

O günkü başbakan Abe. Biz bu yoldan gidemeyeceğimizi düşündük. Başka bir yol bulacağız. Abe Shinzo biliyorsunuz 8 Temmuz 2022’de bir halk konuşması sırasında suikaste uğrayarak öldürüldü.

Eskiden bu tür astronot eğitimleri uzun sürüyordu. Yani birkaç yılı buluyordu. 10 m derinliğinde büyük bir havuz içinde 6 ay eğitim alıyorlardı. Bu havuz (Neutral Bouyancy Lab) içinde, ISS’in birebir modeli var. Dünya üzerinde 0g (zero gravitiy: sıfır yerçekimi) elde edilemediği için bu işi havuzda yapıyorlar. 0g elde edilmiyor ama en azından onu hissettirecek bir ortam hazırlanıyor.

Bu tür tesislerden Tsukuba’da, Teksas Eyaletinin Huston şehrinde, Almanya’da ve Rusya’da var. Zaten İnsanoğlunu uzaya götürebilen 3 ülke var. Rusya, Amerika ve Çin. Avrupa bile eğitim verebiliyor ancak götürme işi Ruslara ve Amerikalılara kalıyor. Biliyorsunuz ISS’in ortakları içinde Çin yok. Onlar kendi uzay istasyonlarını yapıyorlar.

Biz niye böyle bir proje yapmak istedik?

2016 yılının ortasında (30 Temmuz-7 Ağustos) COSPAR konferansı yapılacaktı. 41.nci Konferansın İstanbul’da yapılmasına 2012 yılında Hindistan’daki COSPAR konferansı sırasında karar verilmiş. Yerel komite başkanı (Local Organizing Committee Chair) ben idim.

İstanbul’da hazırlık yapıyoruz. Bütün dünyanın uzay ile ilgili bilim insanları İstanbul’a gelecek. Konferans merkezi tutuldu, oteller ayarlandı. Boğaz gezileri yapacağız. Kültür Bakanlığı ile irtibattayız. Bir de özel konuşmacılar çağırıyoruz. O günlerde NASA ikizler deneyini yapmıştı. Mark Kelly ve Scott Joseph Kelly aynı yumurta ikizi. Bu kardeşlerden ikisi de uzaya gitmişti. En son giden Scott oldu.

NASA, dünyada ve uzayda yaşamdan dolayı ikizler arasındaki farkları görmek istiyordu. Scott’un DNA’sının uzayda bulunduğu dönemde uçlarından uzadığı ortaya çıktı. Scott dönüşte emekli oldu ve oraya buraya konuşmaya gitmeye başladı. Biz de İstanbul’a davet ettik. COSPAR konferansında konuşma yapmasını istedik. Scott, 2 saatlik konuşma için 90.000 dolar para istedi. Ayrıca bilet ücretleri, oteller vs karşılanacaktı. Kanadalı Astronota ulaştık. O da 75.000 dolar para istedi.

“Bu ne ya” dedim! Baktım, ülkeler (Kanada, Japonya, Fransa, Amerika, Rusya vs.) uzaya adam gönderiyor, dönüşte bunları okul okul gezdiriyorlar. Biz niye yapmayalım? 100. yılımıza yakışır bir proje olarak düşündüm. 41. COSPAR konferansı 15 Temmuz darbe kalkışmasından dolayı iptal oldu ve aylarca onun hesaplarını temizlemekle uğraştık. Allahtan Ziraat Bankası yanımızdaydı. Bunun hikayesini ayrı bir yazımda ele alacağım.

Japon uzay ajansı JAXA ile ilerleyemedik ancak, o günlerde özel bir firma (Axiom Space) bu tür işleri yapmak üzere NASA ile anlaşmış. Şirket Huston’da. ISS eğitimi için VR uygulaması geliştiriyordu. Şirket bizi Huston’a davet ettiler. Enstitü Md. Yard. Mesut Gökten ile beraber gittik. NASA’nın Johnson Space Center’ını gezeceğiz. Projenin detaylarını konuşacağız. Geliştirdikleri VR uygulamasını da deneyimledik. Orda arkadaşlarımız var, onları da ziyaret edeceğiz.

23-27 Ekim 2017 tarihinde Huston’a gittik. Bizimle ilgilenen kişi Michael Lopez Allegria eski bir astronot. Birkaç defa ISS’e gitmiş. Daha önce astronotlardan hikayeler dinlemiştim. Michael ile merkezi gezdik. Aya giden Saturn V roketinin modeli orda. Bu seyahat yazımı 2018 yılında çıkan “Ortaya Karışık Teknik Yazılar” kitabımın 191. sayfasında bulabilirsiniz.

Axiom Space 20 sayfalık güzel bir rapor hazırlamış, ne yapmamız gerektiğini anlatıyor. Fiyat 79 milyon USD idi. Sonradan bu iş ciddiye alınıp pazarlıklar ile 55 milyon USD gibi bir fiyata bağlandı. Çinliler ile zaten görüşmedik, çünkü ISS ortağı değiller. Tek alternatif Rusya. Onlarla görüşüldü hatta haberlere de çıktı. Rusya biz de yapabiliriz dedi. Ancak Rusya’nın Kırım işgali başlayınca vazgeçildi.

2018 yılının ortasında Başkanlık sistemine geçilince Sanayi ve Teknoloji Bakanımız Mustafa Varank oldu. İlk icraatımızdan biri Uzay Ajansını kurmak idi. Ajans 13 Aralık 2018’de 23 nolu Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kuruldu. O gün yaşanan bir tren kazasında bir astronom profesörümüz vefat etti. Kazayı TUA ile ilişkilendirenler oldu ama, hiçbir ilişki yoktu.

2019 Ağustos 7’sinde ise Zelenski İstanbul’a geliyordu. O gün TUA yönetim kurulu üyesi olarak atandım. Bu işi TUA’ya devrettim. Onlar görüşmeleri yaptılar. 2019 sonunda TÜBİTAK UZAY Enstitüsü’nden istifa ile ayrıldım. Hikayeyi bilenler bilir. Bu tarihten sonra proje tekrar Tübitak Uzay ekibi ile yapıldı.

Önce bir başvuru süreci, sonra yarışma ve eleme. Van 100. Yıl Üniversitesinden Doç. Dr. Selçuk Topal çok gayret etti. Tübitak Uzay Enstitüsünden Dr. Medeni Soysal çok uğraştı ancak ilk 16’ya girebildiler. Sanırım toplam 40.000’e yakın başvuru yapıldı. Çoğu yabancı dil bilmediği için veya yetersiz bildikleri için elendi. Zaten yapılan psikolojik testleri, fiziksel testleri ancak bir savaş pilotu geçebilirdi. İki kişi bu iş için seçildi. Alper Gezeravcı elektronik mühendisi bir albay ve F-16 pilotu. Diğer yedek arkadaş ROKETSAN mühendisi. Tuva Cihangir Atasever. Bu tür projelerde yedek mutlaka tutuluyor.

ISS’de birçok deney yapılıyor. Sıfır yerçekimi olduğu için bazı prosesler değişiyor. Alper’in yapacağı birçok deney seti hazırlandı. Bunun detayları TUA’nın internet sitesinden yayınlandı. Bu linkten, astronotumuzun yapacağı deneyleri ve içeriklerini detaylı olarak inceleyebilirsiniz.

Hazırlayan: Prof. Dr. Lokman KUZU