Fosil kayıtları, Dünya’nın ozon tabakasının uzun süreli bir hasara maruz kaldığını gösteriyor. Bu da Dünya tarihinde yer alan en kötü yok oluşlardan birinin, bir süpernova tarafından tetiklenmiş olabileceğini gösteriyor.
Yaklaşık 360 milyon yıl önce Devoniyen Dönemin sonunda Dünya’da bulunan türlerin yaklaşık %75’i yok olmuştu. Bu dönemden kalan kaya örnekleri, mor ötesi radyasyondan hasar aldığı görünen binlerce sporu korumakta ve bu durum da koruyucu ozon tabakamızda bir şeylerin ciddi olarak ters gittiğini gösteriyor. Yeni yapılan bir araştırmaya göre bu yıkıcı güç evimizden çok uzak bir yerden gelmiş olabilir.
Çalışmanın baş yazarı Brian Fields, açıklamasında geniş çaplı volkanik faaliyetler veya küresel ısınma gibi yeryüzü kaynaklı felaketlerin de ozon tabakasına zarar verebileceğini ancak bu felaketlerin kanıtlarının bu dönem için yetersiz olduğunu belirtiyor.
“Bunun yerine biz, bu uzun süreli ozon kaybının sorumlusu olan şeyin Dünya’dan yaklaşık 65 ışık yılı uzaklıkta gerçekleşen bir veya birden fazla süpernova patlaması olabileceğini ileri sürüyoruz”
Makalenin ortak yazarı Adrienne Ertel ise “Bu durumu anlamlandırmak gerekirse; bugün en yakın süpernova tehditlerinden biri, 600 ışık yılı uzaklıkta ve 25 ışık yılı olan öldürme mesafesinin dışında bulunan Betelgeuse’den geliyor” diyor.
Patlayan Yıldızdan Gelen Ölüm
Betelgeuse gibi devasa yıldızların hayatını sona erdiren süpernovalar, Dünya’daki yaşamı kolaylıkla tehdit edebilir. İlk önemli darbeyi yüksek enerjili mor ötesi, X ışını ve gama radyasyonu getirir; ardından patlamanın etkisiyle inanılmaz hızlara ulaşan yüklü parçacık yığınları kozmik ışınlar gelir. Ekip üyelerine göre, bu birleşim Dünya’nın ozon tabakasına 100.000 veya daha fazla yıl boyunca zarar verebilir.
Fosil kanıtları, muazzam balık çeşitliliğinden dolayı “Balıkların Çağı” olarak da adlandırılan Devoniyen Döneminin sonlarındaki yaklaşık 300.000 yıl boyunca biyolojik çeşitliliğin önemli ölçüde azaldığını ortaya koyuyor. Bu yüzden Devoniyen sonu yok oluşunda birkaç farklı dramatik olayla birlikte yakınlardaki bir veya ikiden fazla süpernova patlaması rol oynamış olabilir.
Araştırmada yer alan Jesse Miller de bu durumun oldukça olası olduğunu belirtiyor:
“Çok büyük yıldızlar genellikle yıldız kümelerindeki diğer çok büyük yıldızlar ile birlikte ortaya çıkar ve ilk patlamadan hemen sonra başka bir süpernovanın ortaya çıkması muhtemeldir.”
Araştırmacılar hipotezlerini test etmek için bir yol buldular: son devoniyen döneminden kalan kayalar ve fosillerde radyoaktif izotoplar olan plütonyum-244 ve samaryum-146‘nın izlerini aramak. (İzotoplar, çekirdeklerindeki farklı sayıda nötronları ile kimyasal elementlerin çeşitleridir.)
Makalenin diğer ortak yazarı Zhenghai Lui de açıklamasında bu iki izotopun şu anda Dünya’da doğal olarak bulunmadığını ve buraya gelebilmelerinin tek yolunun kozmik patlamalar olduğunu söylüyor. Ayrıca ekip üyeleri şu ana kadar böyle bir araştırmanın yapılmadığını belirtiyorlar.
Süpernovaya Karşı Dünya
Fields ve ekibi, süpernova ve yok oluş olayları arasındaki muhtemel bağlantıyı bulan ilk araştırmacılar değil. Mesela, son zamanlarda farklı bir araştırma grubu da Pliyosen Döneminin sonlarında, yaklaşık 2.6 milyon yıl önce gerçekleşen küçük çaplı bir kitlesel yok oluşa bir süpernovanın etki ettiğini öne sürmüştü.
Bu tarz fikirler, daha önceden yukarıdan gelen ölüm ile ilgili belgelenmiş bir olayı bildiğimiz için aslında çok da garip değil. 66 milyon yıl önce, Kretase döneminin sonunda gerçekleşen ve dinozorlara olanlar ile ünlenen kitlesel yok oluş, muhtemelen yaklaşık 10 km genişliğinde bir kuyruklu yıldız veya asteroidin çarpması ile tetiklendi.
Devoniyen ve Kretase Dönemlerinin sonlarında yaşanan bu yok oluşlar, bilim insanlarının genel olarak kabul ettiği beş yok oluştan ikisidir. Bununla birlikte bulunduğumuz dönemde insanlar tarafından ortaya çıkarılan küresel ısınma ve doğal ortam tahribatı ile altıncı kitlesel yok oluşu yaşadığımız konusundaki fikir birliği de maalesef artmaktadır.
Çeviri: Burcu Ergül
Editör: Kemal Cihat Toprakçı
Kaynak:
Wall, Mike. “Did a Supernova Cause Earth’s Mass Extinction 360 Million Years Ago?” Space.com, Space, 24 Aug. 2020, www.space.com/supernova-caused-earth-mass-extinction-devonian.html.