Çoğunuzun bilgisi dahilinde olan bir gerçek var ki, evren genişliyor ve içindeki galaksiler de birbirinden uzaklaşıyor. Binlerce kitapta, yüzlerce belgeselde bu bilgiye rastlamanız mümkün. Ancak, duyduğunuzda şaşırmayın; bu tam olarak doğru bir bilgi değil!

Gök bilimci Edwin Hubble‘ın başka birkaç bilim insanından “kopya çekerek” bulduğuna yönelik şüphelerin yüksek olduğu devrimsel fikrine göre, evren genişlemektedir. Hubble bu fikre, uzak galaksilerin ışığının kırmızıya kaydığını gözlemlesi ve bu kırmızıya kaymanın nedeninin uzaklaşmalarına bağlı Doppler Etkisi olduğunu düşünmesi sonucu ulaşmış. Ardından da bu fikrini daha ileriye götürerek, bir zamanlar tüm galaksilerin tek bir noktada bir arada olması gerektiği fikrini ileri sürmüş ve Büyük Patlama Teorisi’nin temellerini oluşturmuştur.

Bugünkü gözlemlerimiz de, Hubble’ın bahsettiği şekilde galaksilerin uzaklaştığını, bir galaksi bize ne kadar uzak ise, o kadar hızlı uzaklaşmaya devam ettiğini gösteriyor.

Ama burada bir yanlış anlaşılma var! Bütün galaksiler madem birbirinden uzaklaşıyorlar, peki nasıl oluyor da bazı galaksiler birbirine çok yaklaşıp çarpışıyorlar? Nasıl oluyor da, bizden 2.2 milyon ışık yılı uzaktaki Andromeda Gökadası bize yaklaşıyor ve milyarlarca yıl sonra çarpışacağı söyleniyor?

CL 0024+17 galaksi kümesi. Bu küme, etkileşim halinde olan binlerce gökadanın bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Bu arada öyle iç içe göründüklerine bakmayın, her birinin arasında milyonlarca ışık yılı mesafe var.
CL 0024+17 galaksi kümesi. Bu küme, etkileşim halinde olan binlerce gökadanın bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Bu arada öyle iç içe göründüklerine bakmayın, her birinin arasında milyonlarca ışık yılı mesafe var (NASA/ESA Hubble Miras Arşivi).

Başta galaksilerin birbirinden uzaklaştığı bilgisinin “tam olarak doğru olmadığını” dile getirmiştik. Sorun şu ki; bu kısmen yanlış bilginin böylesine yaygın olmasının yegane nedeni, belgesel izleyerek ve internetten yetersiz özetlerle bilgi sahibi olmaya çalışmaktan kaynaklanıyor. Belgesel izlemek kötü değildir, sizi öğrenmeye ve araştırmaya teşvik eder. Ama, belgeseller ve internetteki özet yazılar size doğru ve tam bilgiyi sunmaktan uzaktır.

Gerçek şu ki, galaksiler birbirinden uzaklaşmazlar. Birbirlerinden uzaklaşanlar “galaksi kümeleri“dir. Evet, galaksilerin hemen hemen tamamı evrende kümeler halinde bulunurlar.

İzah edelim; irili ufaklı 15-20 galaksi bir araya gelerek küçük gruplar oluşturur. Bu küçük grupların da birkaç tanesi bir araya gelerek daha büyük galaksi kümeleri meydana getirir. Onlarca, yüzlerce galaksi kümesi de bir araya gelerek süper kümeleri oluşturur.

Andromeda, Samanyolu, Üçgen Gökadası ve onlarca cüce galaksinin meydana getirdiği bizim “yerel gökada grubumuz“daki galaksiler kütle çekim etkileriyle birbirine bağlıdır ve birbirlerinden uzaklaşmazlar.

Bu durum, evrendeki tüm galaksi grupları için geçerlidir. Grup içindeki galaksiler birbirlerinin kütle çekimsel etkileri nedeniyle zamanla uzaklaşabilir, yakınlaşabilir, çarpışabilir veya birbirlerinin yörüngelerine girebilirler. Ama kolay kolay ayrılmazlar.

Andromeda_Collides_Milky_Way
Yerel grubumuzun iki üyesi olan Andromeda ve Samanyolu, birkaç milyar yıl sonra birleşecekler.

Gökbilimciler “evren genişliyor, galaksiler birbirinden uzaklaşıyor” derken, galaksilerin değil, “galaksi kümelerinin” birbirlerinden uzaklaştıklarını söylemeye çalışırlar. Ancak, bu bilgiyi belgesellerde, röportajlarda, sunumlarda veya basın açıklamalarında verirken; karşısındaki muhatabına yerel grupları, kümeleri, süper kümeleri izah etmek zorunda kalmamak için o kısımları atlayarak özet geçerler.

İşte bu özet bilgi, insanların aklında galaksilerin birbirinden uzaklaştığı gibi yarı yanlış bir fikrin oluşmasına neden oluyor.

Buraya kadar olan kısmı özetleyelim:

Galaksiler birbirinden uzaklaşmazlar. Çünkü, küçük bir alanda bulundukları için, kütle çekim yoluyla oluşturdukları küçük gruplar halinde birbirlerine bağlıdırlar. Evren genişledikçe birbirinden uzaklaşanlar, galaksi kümeleridir.

Peki niye galaksi gruplarını oluşturan gökadalar birbirinden ayrılmazken, kümeler uzaklaşıyor? Çünkü galaksi gruplarının üyeleri birbirine görece yakındır ve kütle çekim bunları bir arada tutar. Ancak, galaksi kümeleri birbirinden uzaktırlar ve aralarındaki kütle çekim etkisi lafını edemeyeceğimiz kadar azdır. Bunun, yani galaksi kümelerinin birbirine uzak oluşunun sebebini de başka bir yazımızda açıklarız, sakin olun…

Yani, onlarca milyar yıl sonra bile, yakın çevremizde bulunan galaksiler bizden uzaklaşmayacaklar. Ama, uzağımızdaki galaksi kümeleri ile aramızdaki mesafe evrenin genişlemesi nedeniyle gittikçe büyüyecek. Yüz milyarlarca, trilyonlarca yıl sonra bizler evrende sadece içinde bulunduğumuz galaksi kümesindeki gökadaları görebileceğimiz bir yalnızlığa bürüneceğiz.

Ama asla yalnız kalmayacağız. En azından tüm yıldızlar enerjilerini tüketip sönene kadar…

Zafer Emecan

Bu yazımız, sitemizde ilk olarak 24 Ekim 2018 tarihinde yayınlanmıştır.