Mars’ta Keşfedilen Su “İçilebilir” Mi?

Mars’ı bırakın Dünya’da bile bulduğunuz her suyu içemezsiniz, önce bunu bilmek gerekiyor. Dünya keşifler ve kaşifler tarihi, gittiği yerde bulduğu suyu içip, bilmediği şeyleri yediği için ölen maceraperestlerle doludur. Neyse, bu bilgiye artık sahip olduğunuza göre devam edebiliriz.

Not: Bu yazımızın video versiyonunu aşağıdan izleyebilirsiniz. Ya da okumaya devam edebilirsiniz…

Mars’ta akışkan halde suyun var olabileceği uzun yıllardır biliniyor. Buz halinde kutuplarda ve yer altında su olduğu ise çok daha uzun süre önce insanlığın bilgi dağarcığında yerini almıştı. Ama bizi ilgilendiren kısmı “akışkan haldeki sıvı su“. Niçin peki?

Çünkü akışkan haldeki su, canlılar tarafından kullanılabilir. Akışkan suyun içinde tek hücreli organizmalar hayat bulabilirler. Bu hayat, Dünya’da alışık olduğumuz türde bir yaşam da olabilir, bilmediğimiz çok farklı bir yaşam şekli de… Ama canlılığın oluşabilmesi için türü ne olursa olsun organizmaların kullanabileceği bir sıvıya ihtiyaç vardır.

Gezegenlerde bulabileceğiniz hangi tür yaşam biçimi olursa olsun su; akışkan sıvılar arasında canlıların metabolizmalarının işleyişini sağlayabildiği “en uygun” sıvıdır. Birçok kişi canlılığın Dünya’da olduğu gibi sadece karbon-oksijen-su temelli olmayabileceğini savunuyor. Silisyum temelli veya sıvı hidrokarbon kullanan canlılar olabilir. Ama, her halükarda yapılarında sıvı bir madde bulunmak zorundadır. Su, tüm sıvılar arasında en verimli ve uygun çözücü konumundadır. Tıpkı dizel arabaların zeytinyağı ile de rahatlıkla çalışabilmesi ama, mazot kullanıldığında elde edilen verime yaklaşamaması gibi…

Ama konumuz bu da değil. Biz bu suyun içilip içilemeyeceğini merak ediyorduk.

Hayır, bu suyu bulunduğu yerde ağzınızı dayayarak içemezsiniz! Zehirli olduğundan veya mikrop taşıyabileceğinden ötürü değil. En başta bu su, sandığınız gibi saf halde akmıyor. Çok yoğun bir tuz çözeltisi şeklinde, adeta koyu bal kıvamında ama akışkan bir çamur halinde akıyor. Tuz dediğimiz de, denizlerden veya evlerinizden bildiğiniz tuz, yani sodyum klorür (NaCl) değil.

Mars suyunda yer alan bu tuzlara Dünya’da da aşinayız. Bunlara “perklorat“ deniliyor ve perkloratlar ClO₄ şeklinde formülize ediliyor. Çeşitleri oldukça fazla: Amonyum Perklorat (NH₄ClO₄), Sodyum Perklorat (NaClO4), Potasyum Perklorat (KClO4) gibi. Bunlar suda çok kolay biçimde çözünebiliyorlar.

Dolayısıyla az miktarda su, muazzam miktarda perklorat çözeltisi oluşturabiliyor. Mars suyunda, bu maddelerin miktarı o kadar fazla ki, bu akışkan maddeyi elinize alıp çamurla oynar gibi oynayabilirsiniz. İşte Mars’ta sıvı su var derken, bu akışkan maddeden söz ediyoruz. Zaten, Mars’ın atmosfer basıncı ve düşük ısısı altında, içinde perklorat çözeltileri yer almadığı sürece, suyun sıvı halde bulunması imkansız.

Tahmin edeceğiniz gibi bu karışım insan için oldukça zehirli. “Yerseniz” veya doğru düzgün ayrıştırmadan içerseniz ölürsünüz.

Fakat, perklorat çözeltisi içindeki suyu ayrıştırmak kolaydır. Yani, yanınızda uygun bir arıtıcı cihaz varsa, arıtıp afiyetle içebilirsiniz. Ya da ısıtıp kaynatır, buharını yoğunlaştırır, sonra bir kapta toplar; saf su olarak tüketebilirsiniz.

Son olarak şunu diyelim; bulduğunuz her suyu içmeyin. Çeşmeden akan Terkos Suyu’nu bile içmeyen insanlarsınız ama, “Mars’taki su içilir mi?” diye merak ediyorsunuz.

Hazırlayan: Zafer Emecan
Düzenleme: Belkıs Dalkıranoğlu

Kaynaklar ve ileri okuma
• https://www.nature.com/articles/s41598-017-04910-3
• https://www.researchgate.net/publication/242525435_Perchlorate_on_Mars_A_chemical_hazard_and_a_resource_for_humans
• https://www.space.com/21554-mars-toxic-perchlorate-chemicals.html