Milankoviç Döngüleri ve İklim Değişikliği

Milankoviç Döngüleri olarak adlandırılan fikre göre; Dünya’nın Güneş çevresindeki yörüngesi zaman içinde “periyodik olarak” çok büyük değişimler geçirir.

Hepimizin çok iyi bildiği üzere Dünya’mız, Güneş’in etrafındaki elipse yakın daire şeklindeki yörüngesinde 4,5 milyar yıldır dolanıyor. Bu eliptik yörünge sırasında Dünya Güneş’e en yakın konumda 147 milyon km mesafede iken, en uzak konumunda ise 152 milyon km mesafede yer alır.

Gezegenimiz, yine aynı şekilde yıldızımız etrafındaki bu dolanım hareketini gerçekleştirirken, kendi ekseni etrafındaki 24 saatlik dönüşünü de sürdürüyor. Peki Dünya’nın 4,5 milyar yıldır bıkmadan usanmadan sürdürdüğü bu dolanma hareketlerinde hiçbir değişiklik olmuyor mu? Aslına bakarsak bu soruya hayır cevabı vermemiz pek mümkün görünmüyor.

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Sırp bilim insanı Milutin Milankovitch, yapmış olduğu çalışmalarla Dünya’nın Güneş’in etrafındaki ve kendi ekseni etrafındaki dönüşünün sabit olmadığını ve belli zaman periyotlarında değişiklik gösterdiği iddiasında bulundu. Milankoviç’in kendi adı ile anılan bu döngülere genel olarak Milankoviç Döngüleri deniliyor.

Milankoviç’in çalışmalarına göre; Dünya’mızın Güneş etrafındaki elips şeklindeki yörüngesinin basıklığı, Güneş Sistemi’nin iki büyük gaz devi olan Jüpiter ve Satürn’ün muazzam kütle çekim kuvvetlerinin etkisi ile 100 bin yıllık periyotlar ile değişim gösterir. Milankoviç’e göre, yeryüzünde izlerini gördüğümüz büyük iklim değişimlerinin, sıcak ve soğuk dönemlerin nedeni de gezegenimizin yörüngesindeki bu değişimdir.

Milankoviç Döngüleri Fikri Nereden Çıktı?

Bu fikrin dayandığı çıkış noktası; jeolojik çalışmalarda gezegenimizdeki kayda değer büyüklükteki iklim değişikliklerinin yaklaşık olarak 100’er bin yıllık zaman dilimlerine denk geldiğinin görülmesidir. Her ne kadar bu değişimlere jeologlar ve iklim bilimciler farklı sebepleri cevap olarak verebiliyor ve kanıtlar sunabiliyor olsalar da, Mulitin Milankoviç böyle spekülasyona açık bir açıklama getirmeye çalışmıştır.

Ancak, şimdiye kadar yapılan çalışmalarda Milankoviç’in bu düşüncesini doğrulayacak hiçbir kanıta ulaşılamadı. Milankoviç döngüleri, yeryüzündeki iklim değişikliklerini açıklayabilmek adına ortaya atılmış, kayda değer kanıtlara sahip olmayan, hatta derinlemesine incelendiğinde çok sayıda soruna sahip bir fikir olarak duruyor şimdilik. Dolayısıyla Milankoviç döngüsü, bilim dünyasında üzerinde çalışmalar yürütülen veya destekçileri olan bir fikir değil.

Bununla birlikte Dünya’nın kendi eksen eğikliği gerçekten de değişkenlik göstermektedir. Dünyanın eksenin açısı yaklaşık 41 bin yıllık zaman dilimi içerisinde 22,1 ile 24,5 derecelik eğimler arasında değişkenlik gösterir.

Bugün bu eğiklik açısının 23,5 derece olduğunu biliyoruz. Ayrıca yine Dünya’mızın ekseni 25.800 yıllık zaman dilimleri içerisinde tıpkı yere bırakılmış bir topaç gibi yalpalar ve uzayda konik biçiminde bir alanı tarar.

Bugün gökyüzüne baktığımızda bize kuzey gök kutbunu gösteren yıldız, Kutup Yıldızı olarak adlandırdığımız Polaris’tir. fakat bu her zaman bu şekilde olmamıştır. Bu şeref, eski Mısır çağlarında Ejderha Takım Yıldızı’nda yer alan Thuban Yıldızı’na aitti, gelecekte de Vega‘ya ait olacak. Bu konuyla ilgili detaylı bilgi için “kutup yıldızı neden sabittir?” isimli makalemize göz atmanız, daha detaylı bilgi edinmeniz açısından faydalı olacaktır.

Hazırlayan: Sinan Duygulu

Kaynakça ve ileri okuma:
http://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/hizmetler/kutuphane/ekonomi-bultenleri/2014_18/b18_89-95.pdf