Mira (veya Mira Ceti / Omicron Ceti) yıldızı, gece göğünde Balina Takımyıldızı içerisinde yer alan değişen kırmızı dev bir yıldızdır.

Omikron Balina ya da “Harika” isimleri ile de tanınan Mira yıldızının parlaklığındaki değişimi ilk fark eden, her ne kadar üzerinde pek bir ciddiyetle durmamış olsa da 13 Ağustos 1596 yılında Hollandalı astronom David Fabricius olmuştur. Bundan çok sonraları ise, 1603 yılında Johann Bayer’in hazırlamış olduğu yıldız kataloğuna, Balina Takım Yıldızı’nın 15’inci parlak yıldızı olması sebebi ile Yunan alfabesinin 15’inci harfi olan Omikron adı ile kayıt yapmıştır.

Johann Bayer’in hazırlamış olduğu katalogtan sonra, yine bir Hollandalı gök bilimci olan Johannes Holwarda, 1638 yılında yıldızı tekrar incelemiş ve bu yıldızın daha önce kendisini gözlemlemiş olan diğer iki astronomun kaydettiği yıldızın ta kendisi olduğunu ve parlaklığının da değişken olması gerektiğini fark etmiştir (Değişen yıldızlarla ilgili yazımızı bu linkten okuyabilirsiniz).

Üstte Avustralya’daki UK Schmidt Teleskobu ile çekilmiş bir fotoğrafını gördüğünüz Mira, bize yaklaşık olarak 418 ışık yılı uzaklıktadır ve yıldızın görünür dalga boylarındaki parlaklığı her altı aylık periyotlar içerisinde neredeyse yüz kata kadar değişir. Değişim periyodu yaklaşık 332 gün kadardır. Bu sebeple de yıldız, en parlak olduğu dönemde gökyüzünde çıplak gözle görülebilen görece belirgin bir yıldız olmasına rağmen, en sönük olduğu dönemde ancak bir teleskop veya dürbün yardımı ile gözlemlenebilmektedir.

Hemen bir çok yazımızda özellikle belirttiğimiz üzere, astronomi bilimini diğer bütün bilim dallarından ayıran çok önemli bir özelliği mevcuttur. Bu da elbette ki “amatör astronomlar“dır. Diğer bilim dallarından farklı olarak amatör astronomlar ellerindeki ekipman ve imkanlar ile gökyüzünü yıllardır taramakta ve gözlemlemektedirler. Elde ettikleri veriler ile de astronomi bilimine ve profesyonel astronomlara yardımcı olmuş ve bir çok önemli keşifte pay sahibi olmuşlardır.

Mira değişken yıldızı da keşfedildiği 1638 yılından bugüne kadar amatör astronomlar tarafından sürekli gözlemlenmiş ve tüm maksimumları (en parlak dönemleri) kayıt altına alınmıştır. Yıldızın parlaklığının değişmesinin en temel nedeni, bütün yüzeyinin içe ve dışa doğru hareket ederek büzüşüp genişlemesidir. Buna diğer bir anlamda “zonklama” da diyebiliriz.

Mira değişen yıldızının gökyüzünde yer aldığı Balina Takım Yıldızı.

 

Mira değişkeni, her ne kadar çap olarak bizim yıldızımız Güneş’e oranla çok daha büyük bir yıldız olsa da, kütlesi bizim yıldızımızın ancak 1.2 katı kadardır diyebiliriz. Yıldızın maksimumdaki çapı Güneş’in dörtyüz katı kadarken minimumdaki çapı ikiyüz katı kadardır.

Mira yıldızı, ömrünü neredeyse tamamlamış olan bir Kırmızı Dev yıldızdır. Mira B ismiyle anılan ve şu an beyaz cüce olarak gözlemlediğimiz bir eş yıldızı daha vardır.  Şu durumdaki hali ile 6 milyar yaşından biraz büyük olan Mira’ya, bizim yıldızımız Güneş’in gelecekteki (4.5 – 5.5 milyar yıl sonraki) hali desek yanlış bir cümle kurmuş olmayız.

Mira ve saçtığı gazlardan oluşan kuyruğunun kızılötesi ışık altında alınan görüntüsü (Telif: NASA/ESA).

 

Bu yıldızı diğer Kırmızı Dev yıldızlardan ayıran önemli bir özellik mevcut: Yıldız, uzayda alışık olmadığımız bir hızda, saniye 130 km hızla ilerlemekte. Bu hızla ilerleyen yıldızımız, bir taraftan da yüzeyinden çok büyük miktarlarda saçmakta olduğu dış katmanlarını adeta bir kuyruklu yıldız misali 30 bin yıldan fazladır ardında bırakmakta. Işık yılları uzunluğundaki bu gaz kuyruğu ancak kızılötesi teleskoplar ile yapılan gözlemler neticesinde tespit edilebilmiştir.

Çekirdeğindeki tüm hidrojeni tüketmiş ve helyuma dönüştürmüş olan yıldızın dış katmanı genişlemiş ve soğumuş durumdadır. Mira yıldızı, zonklamalarına eşlik eden rüzgarlar ile birlikte çevreye çok ciddi oranda yıldız malzemesi savurmaktadır.

Birkaç yüz bin yıl içerisinde yıldızın zonklamaları daha da artacak ve tüm malzemesini uzaya savurarak Gezegenimsi Bulutsu dediğimiz bir yapıya dönüşmüş olacaktır. Sonrasında ise, geriye beyaz cüce olarak adlandırdığımız çekirdeği kalacak, ardından milyar yıllar için bu çekirdek de soğuyup gözden kaybolacak, ölecek…

Sinan Duygulu & Zafer Emecan

https://www.skyandtelescope.com/astronomy-news/miras-marvelous-tail/
https://apod.nasa.gov/apod/ap060722.html
http://www.theskyscrapers.org/mira