RS Ophiuchi, görece yakınımızdaki oldukça ilginç yıldızlardan biri. Onu ilginç kılan şey ise, yaklaşık 20 yıllık aralıklarla parlaklığının çok büyük ölçüde artış gösteriyor olması.

Artışın nedeni, RS Ophiuchi’nin aslında bir çift yıldız sistemi olmasında yatıyor. Sistem iki yıldızdan oluşuyor: Biri kırmızı dev yıldız, diğeri ise artık enerji üretmeyen, ölmüş bir yıldız kalıntısı olan beyaz cüce.

Birbirine çok yakın yörüngede dolanan bu iki yıldızdan oluşan sistemde, kırmızı dev yıldızdan; güçlü kütleçekimi nedeniyle beyaz cücenin üzerine sürekli bir madde akışı gerçekleşiyor. Beyaz cüce yıldızlar, yaklaşık Dünya büyüklüğünde olmasına karşın, Güneş’in yaklaşık yarısı veya biraz fazlası kütleye sahip olmaları, yani çok sıkışık halde oldukları için kütleçekimleri de oldukça güçlüdür. Özellikle yakınında böylesi bir yıldız varsa, yıldızın dış zarfında bulunan gaz, kaçınılmaz olarak çok güçlü kütleçekimine sahip olan beyaz cüceye doğru akar.

İşte bu madde akışı sonucu beyaz cücenin üzerinde gaz birikimi gerçekleşiyor ve yaklaşık her 20 yılda bir bu gaz büyük bir nova patlamasına yol açıyor. İşte, Dünya’dan bakıldığında yıldızın parlaklığının birden çok artmasının nedeni de bu patlama. Bu arada, “nova ile süpernova arasındaki farkı” da kaşla göz arasında öğrendiniz sanırız.

RS Ophiuchi yıldızının 9 cm'lik bir amatör teleskop ve 8 saniyelik pozlama ile elde edilmiş fotoğrafı.
RS Ophiuchi yıldızının 9 cm’lik bir amatör teleskop ve 8 saniyelik pozlama ile elde edilmiş fotoğrafı (Telif: John Chumack).

 

RS Ophiuchi yıldızı, çıplak gözle görülemiyor, çünkü “yakın demiş olmamıza rağmen” bize oldukça uzak. Parlaklığının aşırı değişkenliğinden dolayı uzaklığını tam tahmin edemesek de, 2.000 ila 5.000 ışık yılı arasında bir mesafede olduğunu sanıyoruz.

Her ne kadar, beyaz cüce üzerinde biriken gaz, 20 yılda bir patlamaya yol açsa da, gazın tümü bu patlamayla dışarı saçılmıyor. Bir kısmı beyaz cüce yıldızın üzerinde kalmaya ve giderek daha fazla birikmeye devam ediyor. Yapılan tahminlere göre, yaklaşık 100 bin yıl içinde beyaz cüce üzerinde biriken madde o kadar fazla olacak ki, yıldız bir süpernova patlamasıyla yok olacak.

Bu süpernova patlaması olduğunda RS Ophiuchi gökyüzündeki en parlak yıldız haline gelecek ve birkaç gün boyunca gündüzleri de görülebilecek parlaklığa erişecek. Gerçekleşecek patlamayı özel yapan bir konu daha var ki, gökbilim açısından böylesi ikili yıldızlarda yaşanan süpernova patlamalarını eşsiz bilgi kaynaklarına dönüştürüyor: 1A tipi süpernova denilen bu patlamanın yaydığı ışık hepsinde standart güçtedir ve bu sayede uzak gökadaların bize olan mesafesini hesaplamaya yarar.

Görselde, bir sanatçı tarafından RS Ophiuchi sisteminde yaşananların bir canlandırmasını görüyorsunuz. Burada sağdaki kırmızı dev yıldızdan beyaz cüceye doğru sarmallar çizerek akan gaz gösterilmeye çalışılmış.

Zafer Emecan