İkizler Takımyıldızı (Gemini Constellation)

İkizler Takımyıldızı; kendi yatay ekseninde Yengeç ve Arabacı, dikey ekseninde ise Orion (Avcı) ve Vaşak Takımyıldızlarına komşuluk eden bir kış takımyıldızıdır.

En iyi şubat ayında gözlemlenebilen İkizler (Gemini / Geminid) Takımyıldızı, mayısın sonlarına kadar gökyüzünde kendini gösterir. Kış aylarında ufka yatay, bahar aylarına doğru ise batı ufkunda dikey konumdadır. Aylar ilerledikçe de akşamın ilk saatlerinde ufka yatay, batmaya yakın ise dikey hale gelerek veda eder.

Kendisine İkizler adı verilmesinin nedeni klasik mitolojide yer alan, Zeus’un Leda’dan olma Polluks ve Kastor isimli ikiz kardeşlerdir. Polluks ölümsüz, Kastor ise ölümlüdür. Kastor bir gün güzel bir kıza aşık olur ve onun için girdiği bir kavga sırasında ölür. Bu duruma çok kederlenen Polluks, Zeus’a kardeşini kendisinden ayırmamasını, gerekirse kendisini öldürmesini söyler. Polluks ölümsüz olduğu için ikinci seçeneği yerine getiremeyen Zeus iki kardeşi de dostluklarını ve sevgilerini sürdürebilmeleri için gökyüzüne gönderir. İkizler, artık zamanın yeraltında geri kalan yarısında tanrıların ülkesinde yaşayacaklardır. Bu durum yılın yarısında ufkun altında, yarısında ufkun üstünde yer almalarıyla simgelenir.

İkizler Takımyıldızı Nasıl Bulunur?

İkizler Takımyıldızının yerini tespit edebilmek için öncelikle Polluks ve Kastor’u bulmak gerekir, bunun için iki referans/yol kullanılmaktadır:

1. Büyük Ayı’nın cezvesinin tabanını oluşturan yıldızları (Phad, Merak) bulduktan sonra batıya doğru hayali bir doğru çizilir. Yaklaşık beş yumruk uzaklıkta (50 derece) birbirine komşu ( 8-10 derece yakınlıkta) ve yakın parlaklıkta iki yıldıza ulaştığınızda Polluks ve Kastor’u bulmuş olacaksınız.
2. Orion’un kemerinden yola çıkarak Betelguese yönünden doğuya doğru hayali bir doğru çizilir, hemen hemen üç yumruk (yaklaşık olarak 30 derece) devam ettikten sonra karşılaşacağınız en parlak ikili Polluks ve Kastor olacaktır.

Çoğu takımyıldız adını birçok parlak yıldızın belirli bir imge oluşturmasıyla alırken İkizler ise birbirine konum itibarıyla yakın olan Polluks ve Kastor sayesinde bu şekilde anılagelmiştir. Yine de folklorik olarak çeşitli halkların tarihlerinde farklı isimlerle nitelendiği de olmuştur. Örneğin; Araplar tavus kuşu, Mısırlılar iki çiçek, Fenikeliler iki oğlak, Çinliler ise Yin ve Yang’a karşılık olarak betimlemişlerdir.

Bu ikili, İkizlerin baş kısmını temsil eder ve aynı zamanda kış altıgeninin doğu köşesini oluştururlar. Nispeten sönük olan diğerleri ise kalan vücut uzuvlarını tamamlar. İkizler Takımyıldızı 74 parlak yıldızdan meydana gelmektedir. Ancak ona tabiri caizse ikiz çöp adam görüntüsü veren ana yıldızlar şunlardır:

1. Pollux (1,15)
2. Castor (1,90)
3. Alhena (1,90)
4. Wasat (3,50)
5. Mebsuta (3,05)
6. Tejat Posterior (2,85)
7. Tejat Prior (3,30)
8. Alzirr (2,07)

İkizler Takımyıldızının en parlak yıldızı Polluks’tur. 1.15 kadir değeri ile gökyüzündeki en parlak 16. yıldız olan Polluks, dünyadan yaklaşık 34 ışık yılı uzaklıkta yer alan turuncu renkli dev bir yıldızdır. 2006 yılında yapılan bir araştırmada ise yörüngesinde en az bir gezegen olduğu doğrulandı. Doğrulanan gezegene Pollux b adı verilirken Jüpiter’den en az 2.3 kat fazla kütleye sahip olduğu tespit edilmiştir.

Takımyıldızın en parlak yıldızı olmasa da alfası olan Kastor ise tek yıldız olarak görünmesine rağmen 6’lı (3 çift yıldız sistemi) genç bir yıldız sistemidir. Birbirine kütle çekim ile bağlı olan bu 6’lının ana yıldızı olarak öne çıkan Kastor A1 Güneş’ten yaklaşık 2.7 kat büyük mavi anakol yıldızdır ve dünyadan yaklaşık 51 ışık yılı uzaklıkta bulunur. İkizler Takımyıldızı aynı zamanda bulutsulara ve açık yıldız kümelerine de ev sahipliği yapmaktadır.

Kastor’un sol ayağına dikkatlice baktığımızda M35 Açık Yıldız Kümesini görebiliriz. 2800 ışık yılı uzaklıktaki bu yıldız topluluğunda 100’den fazla yıldız bulunmaktadır ve genişliği Ay’ın 1.5 katı kadardır. Beşinci kadirden olan parlaklığı, yeterince karanlık bir ortam ve Aysız bir gecede çıplak gözle de görünür kılar. Yine Kastor’un sol ayağında Tejat Posterior ve Tejat Prior arasında Denizanası Bulutsusu bulunur. Bu alan aslında yaklaşık 5-30 bin yıl önce gerçekleşen bir süpernovanın kalıntılarıdır. Dünyaya yaklaşık 5 bin ışık yılı uzaklıkta yer alır.

Palyaço Bulutsusu olarak da bilinen Eskimo Bulutsusu 9. kadirden olan parlaklığı ile çıplak göz ya da küçük teleskoplar için oldukça zor bir hedeftir. Yaklaşık 10 bin yıl önce bölgede bulunan güneş benzeri bir yıldızın patlamasıyla dış katmanını uzaya fırlatması sonucu oluşmuştur. Merkezinde yer alan beyaz cüce ise dünya büyüklüğündedir.

Aynı zamanda her yıl 7-17 Aralık tarihleri arasında gerçekleşen İkizler Göktaşı Yağmuru‘nun saçılım noktası da bu takımyıldızdır. İkizler Göktaşı Yağmuru sırasında ışık kirliği olmayan bir yerde saatte 50-100 meteor görebilirsiniz.

Hazırlayan: Umut Can Güven
Editör: Kemal Cihat Toprakçı

Kaynaklar:

• • Petersen, Carolyn Collins. “How to Find the Gemini Constellation.” ThoughtCo, Aug. 28, 2020, thoughtco.com/how-to-find-the-gemini-constellation-4184822.

• • Gökyüzünü Tanıyalım, M.Emin Özel, Talat Saygaç, Tübitak, 2018

• • https://www.constellation-guide.com/constellation-list/gemini-constellation/

• • https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/2438/mod_resource/content/1/Hafta03_Koordinat_Sistemleri_Takimyildizlar.pdf