ESI: Dünya Benzerlik İndeksi

1980’lerde keşfedilmeye başlayan Güneş Sistemi dışı gezegenlerin (Ötegezegen-Exoplanet) 2000’li yılların ortalarında teknolojinin gelişmesiyle beraber sayılarının oldukça fazla olduğu anlaşıldı. Bilim insanları ise bu gezegenlerin hangilerinde gezegenimizdeki gibi yaşama elverişliliğini saptamak için  “Dünya Benzerlik İndeksi’ denen bir kriter kullanmaya başlamıştır.

Bu indekste ise üç ana kriter bulunmaktadır; yoğunluk, çap ve yüzey sıcaklığı. Gezegenimizin bu kriterde yer alan puanı 1’dir. Herhangi bir gezegenin puanı 1’e ne kadar yakınsa gezegenimize benzerliği artmaktadır.

Örneğin Mars’ın  puanı 0.70’dir. 0.80 puandan sonrası Dünya benzeri gezegen olarak olarak sınıflandırılmaktadır ve 0.80 puana sahip Güneş Sistemi dışı birçok gezegen keşfedilmiştir. Bahsettiğimiz kritere göre, gezegen yıldızına öyle bir uzaklıkta olmalı ki, yüzeyinde su sıvı halde bulunsun.

Yaşanılabilir Bölge (habitable zone), bir yıldızın yörüngesinde dolanan bir gezegenin yüzeyinde bulunan suyun sıvı halde kalabilmesini destekleyecek oranda ısı aldığı; ne suyun tümüyle buz tutacağı kadar soğuk, ne de tümüyle buharlaşacağı kadar sıcak olmayan yörünge uzaklığıdır.

Aynı  şekilde gezegenin yüzey sıcaklığının Dünya’ya yakın olması, yoğunluğunun ve atmosferinin stabil değerde olması gerekmektedir. Bu ise gezegende “hacim” kavramını ortaya çıkarmaktadır. Bir gezegenin hacmi ne kadar küçük olursa gezegenin yerçekimi atmosferi o denli az tutabilecek güçte olur.

Gezegenin Dünya’dan büyük kütleli olması halinde ise yoğunluk ve hacim faktörleri araya girmektedir ki yoğunluğun az olması halinde Uranüs ve Neptün gibi yüzeyinde suyun bulunmayacağı bir gaz gezegen  olur. Eğer büyük ve yoğun ise, Dünya’nınkinden daha büyük bir yerçekimi, gezegenin etrafında kalın bir atmosferin toplanmasına ve dolayısıyla yüzeyinin sıvı suyun bulunmasına izin vermeyecek kadar sıcak olmasına yol açabilir. Ancak burada Mars gezegeniyle ilgili anlayamadığımız istisna bir durum vardır:

Mars, güneşimize doğru uzaklıkta bulunmasına rağmen düşük kütlesi nedeniyle atmosferini kaybetmiş, daha sonra yüzey sıcaklığı ve atmosfer basıncı düşünce zamanla yüzeyindeki okyanuslar ve nehirler de yok olmuştur. Aynı şekilde Venüs de Güneş’e doğru uzaklıkta  bulunmasına rağmen şiddetli bir küresel ısınma etkisine girmiştir. Henüz teknolojimizin Güneş Sistemi dışı gezegenlerin atmosferlerinin ve yapısının detaylı olarak incelenmesine imkan vermemesine rağmen birçok Güneş Sistemi dışı gezegen keşfedilmiştir. Onlardan bazılarılarına birlikte göz atalım:

GLİESE 581 d    

ESI puanı : 0.50

Dünya’mıza çok yakın olan Gliese 581 d,  Gliese 581 adlı yıldızın etrafında 5. Sırada bulunmaktadır. Dünya’ya benzer şekilde su, bulutlar ve ılık bir yağmura sahip. ESI puanı ise 0.50. Yani Dünyamız ile  %50  benzerliğe sahip. Dünya’nın iki katı yerçekimine sahip bu gezegenin yüzeyinden kalkabilmek için oldukça fazla itiş gücüne sahip bir roket gerekecektir.

HD 40307 g   

ESI puanı : 0.67

Yörüngesinde bulunduğu yıldıza uzaklığından dolayı, suyun sıvı şekilde olabileceği düşünülen   bu gezegen Dünya’dan 7 kat daha büyüktür. ESİ indeksine göre Dünya ile %67 benzerlik göstermektedir.

GLIESE 163 c

ESI puanı : 0.68

ESİ indeksine göre Dünya ile %68 oranında benzerlik gösteren bu gezegen Dünya’ya en çok benzeyen gezegenlerden biridir. Ancak yüzeyinde bulunan suyun sıcaklığı 60 derecedir. Kısacası kaplıcalarla dolu bir gezegen diyebiliriz. Ayrıca Gliese 163 c gezegeninde bir  yıl tam 26 dünya günü sürmektedir.

Tau Ceti e 

ESI puanı: 0.74

Tau Ceti yıldızı etrafında dönen ve  son gezegeni olan Tau Ceti e gezegeninin, Güneş’i bizim Güneş’imizden 2 kat daha yaşlı bir yıldızdır. ESI indeksine göre %74 oranında Dünya ile benzerlik gösteren Tau Ceti e,  kayalık bir yüzeye sahiptir. Bu gezegende yaşam olanaklarının bizler için gayet uygun olduğu düşünülmektedir.

Kepler 22b

ESI puanı: 0.75

Dünya’mızın bir  kardeşi gibi gözüken ve 600 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu gezegende bir yıl 290 gün sürmektedir. Her ne kadar yaşanılabilir olarak adlandırılsa da  bulutlarının çok az olmasından dolayı  bu gezegende suyun buharlaşarak yıllar önce yok olduğu düşünülmektedir.

 GLIESE 581 g

 ESI puanı: 0.82

Gliese 581 -g  eski hesaplamaya göre  Dünya ile  % 92 benzerlik gösteriyordu. Fakat ESI’ nin son hesaplamalarıyla % 82 olasılıkla yaşam barındırabileceği anlaşıldı. Bu gezegende olası yaşam gelişimi hakkında detaylı bir makalemizi şu linkten okuyabilirsiniz.

Mars

ESI puanı: 0.64

Mars güneşimizin yaşanabilir bölgesinde bulunduğundan ESI indeksine göre % 64 benzerlik gösteriyor. Mars evrende dünya dışı yaşam şimdilik gözlenmese de , potansiyel olarak yaşanabilir olarak adlandırılıyor.

Proxima Centauri b

ESI puanı: 0.87

Güneş’e en yakın yıldız olan (4.2 ışık yılı uzaklıkta) Proxima Centauri‘nin yörüngesinde dolanan gezegen yaşanabilir bölgede yer almaktadır. Güneş Sistemi’ne en yakın hayat barındıran yer olabileceği ileri sürülmektedir. Gezegenin büyüklüğü Dünya’nınkinin 1.27 katıdır. Bu gezegenin yıldızının yaşı 4.8 milyar yıldır(Güneş 4,5 milyar yaşındadır.).

Kepler 438 b

ESI puanı: 0.88 

Dünya’ya olan uzaklığı 470 ışık yılı olan gezegen NASA tarafından “Dünyanın ikizi ” olarak tanıtıldı. Hızlı bir şekilde kendi etrafında da dönen ve gece-gündüz döngüsü bulunan gezegenin, atmosfer yapısındaki sodyumun konumu sebebiyle şiddetli rüzgarlar olduğu düşünülüyor.

Aşağıda belirtilen görselde potansiyel yaşanabilir gezegenler gösterilmiş ve “Dünya Benzerlik İndeksine” göre sıralanmıştır.

Hazırlayan: Mesut ÖZKAN
Düzenleme: Merve Yorgancı

Amacınıza en uygun ve en kaliteli teleskop ya da dürbünü, en uygun fiyata sadece Gökbilim Dükkanı‘nda bulabilir, satın alma ve kullanım sürecinde her zaman bize danışabilirsiniz.
GÖKBİLİM DÜKKANI’NA GİT