Lityum ve Ötegezegen Keşifleri

Lityum, hidrojen ve helyum’dan sonra evrendeki en hafif elementtir. Ayrıca, büyük patlama sırasında hidrojen ve helyum ile birlikte (çok az miktarda olsa da) oluşan elementler arasında yer alır.

Şu aralar ise, çabuk yoldan uzak yıldızların çevresinde gezegen olup olmadığını anlayabilmemizi sağlayan bir element haline dönüştü. Güneş Sistemi dışında ötegezegen (exoplanet) arayışları içinde birkaç yıl önce keşfettik bu durumu. Böylelikle, çevresinde gezegen barındıran yıldızları farketmek çok daha kolaylaştı:

Lityum, “hassas” bir elementtir ve 1.5 milyon derecenin üzerindeki sıcaklıklarda varlığını sürdüremeyip bozunarak başka elementlere dönüşür. Dolayısıyla, bir yıldızda var olan lityum, yıldızın yüksek sıcaklığı nedeniyle zamanla yok oluyor. Fakat yıldızın çevresinde bir gezegen veya gezegen oluşum kuşağı mevcutsa, “serin” olan bu ortamlardan gelip yıldıza düşen meteor, kuyruklu yıldız vs gibi cisimler sayesinde yıldızın üst katmanlarında lityum var olabiliyor.

Örneğin Güneş’in lityum bakımından zengin olmasının nedeni, sürekli üzerine düşen asteroidler, kuyrukluyıldızlar ve geçmişte yutmuş olabileceği bazı gezegenler. Dolayısıyla bir yıldızın ışığında lityuma ait bir “tayf” görürseniz, bilin ki çevresinde bir gezegen kuşağı var. Eğer lityum tayfına rastlamıyorsanız, orada gezegen olma olasılığı çok düşüktür.

Bunu bilen gökbilimciler, bir yıldızın çevresinde gezegen aramadan önce yıldızın tayfını kontrol ederek lityumun varlığını ararlar. Eğer yıldızın ışık tayfından lityum izleri fazla ise, çevresinde gezegen arayışları için harcanacak emeğe değer olduğu düşünülerek araştırmalara başlanılır. 

Ancak, anlamış olduğunuz gibi lityumun varlığı tek başına gezegen keşfi sağlayan bir olgu değil. Sadece, bir yıldızın çevresinde gezegen olup olmadığına yönelik bize ipucu veriyor. Gezegenin keşfi için daha başka yöntemler gerekli.

Zafer Emecan