Ünlü astronom Charles Messier’in “Messier Kataloğu”nda yer verdiği M22 (Messier 22, NGC 6656) küresel yıldız kümesi, Dünya göklerinden görülebilecek en parlak küresel kümedir.

Küresel yıldız kümeleri; binlerce, bazen milyona yakın sayıda yıldızın bir arada bulunduğu, küresel yapıda yıldız kümelerine deniliyor. Böylesi kümeler içindeki yıldızlar birbirlerine güçlü bir kütleçekim etkisiyle bağlıdırlar ve kümeden ayrılmaz. Küresel kümeler ile ilgili daha detaylı bilgiyi şu makalemizden alabilirsiniz.

M22’yi ilk olarak Alman astronom Abraham Ihle 1665 yılında keşfetmiştir. Ancak, keşfedildiği dönemde teleskoplarla yapılan gözlemler sadece çıplak gözle yapıldığı için bunun bir yıldız kümesi olduğu anlaşılamadı. Daha sonrasında M22’yi kendi kataloğuna ekleyen Charles Messier de bir yıldız kümesi olduğunu anlayamamıştı. Çünkü, ne kadar iyi bir teleskopla bakarsanız bakın, çıplak gözle gökcisimlerinin detaylarını ayırd edemezsiniz. Bu astronomlar da M22’yi puslu, sisli bir gökcismi olarak görmüşlerdi ve ne olduğunu anlayamamışlardı.

M22
Kümenin Yay Takımyıldızı yönündeki konumu. (Telif: ESA, NASA & Akira Fujii)

 

Bizden yaklaşık 10.600 ışık yılı uzakta yer alan ve 50 ışık yılına yakın bir çapa sahip olan bu küme, aynı zamanda Dünya’ya en yakın küresel yıldız kümesidir ve parlaklığının sebebi yakın oluşudur. Çıplak gözle görülemese bile, küçük bir teleskop veya dürbünle bile rahatlıkla görülebilir. Bu nedenle amatör astronomların gözde hedefleri arasında yer alır.

Fotoğraf tekniğinin gelişmesinden sonra bilim insanları bu kümeyi teleskoplarıyla fotoğraflamaya başladılar ve binlerce yıldızın bir araya gelerek oluşturduğu bir küme olduğunu farkettiler. Kümeyi ilk detaylı incelemeye tabi tutan Harlow Shapley isimli astronomun çalışmalarıyla, yaklaşık 70 bin yıldız içerdiğini öğrenmiş olduk.

Yapısı

Tüm küresel kümeler gibi, M22’nin içerdiği yıldızlar da “yaşlı“dır. 70 bin yıldızın hemen hemen tamamı, 11-12 milyar yaşındaki G, K ve M tayf sınıfı anakol yıldızlarından oluşur. G tayf sınıfı yıldızların bir kısmı ise yeterince yaşlanmış ve kırmızı dev evresine geçmeye başlamıştır. Yani, küme içerisinde ömrünün son demlerini yaşayan çok sayıda kırmızı dev yıldız, hatta gezegenimsi bulutsu ve ölmüş yıldızlardan ardakalan beyaz cüceler de bulunuyor.

M22
Messier 22 kümesinin Hubble Uzay Teleskobu tarafından alınmış yakın plan bir fotoğrafı. (NASA/ESA Hubble. İşleyen: Robert Gendler)

 

Son yapılan çalışmalarda ise, kümenin merkez civarıda büyük kütleli birkaç karadeliğin varlığına dair kanıtlara rastlandı. Bu karadelikler 10 – 20 Güneş kütlesi arasında kütleye sahipler. Bilim insanları, kümenin çekirdeğinde bu keşfedilenler dışında daha fazla sayıda, 50’nin üzerinde karadelik olduğundan şüpheleniyorlar. Ancak, böylesi yoğun yıldız popülasyonu arasında gözlem yapmak oldukça güç olduğundan, keşifler de kolay yapılamıyor.

Olası Yaşam

Kümedeki yıldızların tümünün yaşlı K, G ve M tayf sınıfı yıldızlardan oluştuğunu söylemiştik. Bu yıldızların özellikle G ve K sınıfı olanları, yaşama ev sahipliği yapma bakımından yeterli ışıma gücüne sahip dost canlısı yıldızlardır. Ancak, küresel kümelerle ilgili “küçük” bir sorun gelişmiş yaşamın varlığını sıkıntıya düşürebilir.

Kümenin dış kısımlarında yer alan bir yıldızın çevresindeki gezegende olası gece göğü manzarası.

 

Küresel kümelerdeki yıldızlar birbirlerine çok yakındırlar. Örneğin Samanyolu’nun sarmal kolları içinde yer alan yıldızların arasındaki ortalama mesafe yaklaşık 3-4 ışık yılı iken, bu kümede yıldızlar arası ortalama uzaklık 1 ışık yılının altındadır. Yani, yıldızların çevresinde dolanan gezegenler, sürekli olarak başka yıldızların çekim etkilerine de maruz kalırlar. Bu çekim etkileri, gezegenlerin düzenli yörüngelerde dolanmasının önünde engel teşkil edebilir.

Ancak, kümenin özellikle dış kısımlarında yer alan yıldızlar biraz daha şanslıdırlar, çünkü buralarda yoğunluk daha azdır ve yıldızlar birbirlerine daha güvenli uzaklıklarda (1-2 ışık yılı) yer alırlar. Yani, dış kısımlardaki binlerce yıldızın çevresindeki gezegenlerde gelişmiş yaşamın var olma ihtimali mümkün.

Eğer böyle bir yıldızın yörüngesindeki gezegende akıllı canlılar yaşıyorsa, gece göğü manzaraları inanılmaz güzellikte olmalı…

Zafer Emecan

http://gclusters.altervista.org/cluster_4.php?ggc=M+22
http://adsabs.harvard.edu/full/1976MNRAS.177…73M
http://messier.seds.org/m/m022.html
En üstteki kapak fotoğrafı: Bob Birket http://www.skyandtelescope.com/online-gallery/messier-22-2/